Sümerbank'ı 'gerçekten' bitirdiler

Sümerbank'ı 'gerçekten' bitirdiler

Dün sabah Manisa'da kapısında "Sümerbank Bez Fabrikası" yazan terk edilmiş, harap durumda fabrika binasının önünden geçerken içim "cızzz" etti.
Maliye Bakanı'nın "Sümerbank'ı bitirdik, yakında tarihten siliniyor" sözlerini, Milliyet Ekonomi'de dün sabah okuduktan sonra gözlerimle Sümerbank'ın nasıl batırıldığını, tarihten nasıl silindiğini görmek beni yıktı.
Sümerbank, Türkiye'de sanayileşmeyi başlatan devlet kuruluşu idi. Bugün çok kimse Sümerbank'ın ne olduğunu hatırlamıyor. Seka'nın eski genel müdürlerinden Kurtcebe Gürkan, "kamu girişimciliğinin tarihsel gelişmesi"ni anlatırken, Sümerbank'ın nasıl kurulduğunu ve neler yaptığını da hikâye eder.
Osmanlı'dan Cumhuriyet'e intikal eden belli başlı dört sanayi tesisi (1) Bakırköy Pamuklu Dokuma, (2) Feshane Yünlü Dokuma, (3) Beykoz Deri ve Kundura ile (4) Hereke İpekli ve Yünlü Dokuma fabrikalarıydı.
1925'te Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu. Bu dört tesis bu bankanın yönetimine verildi. 1932'de Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası feshedilerek yerine Devlet Sanayi Ofisi ve Türkiye Sanayi Kredi Bankası kuruldu. 1933'te bu iki müessese birleştirildi. Onların yerini Sümerbank aldı.

Milli sanayii için kuruldu
Sümerbank'a şu görevler verildi.
a) Devlet Sanayi Ofisi'nin devralacağı fabrikaları işletmek, özel sanayi müesseselerindeki devlet iştirak hisselerini Ticaret Kanunu hükümlerine göre idare etmek,
b) Devlet sermayesi ile yapılacak tüm sınai müesseselerin projelerini hazırlamak,
c) Tesisleri ve tevsileri ülke için ekonomik açıdan verimli olan sanayi kuruluşlarını sermayesinin müsaadesi nispetinde kurmak veya iştirak etmek,
d) Ana hammaddeleri ülkede bulunan ve henüz üretim miktarı, tüketimi karşılayamayan sanayi dallarını kurmak,
e) İhraç edilen hammaddenin yarı mamul madde haline getirip kıymetlerini artırmak,
f) Hammaddesi ülkede yetiştirilmemekle beraber tesislerin kurulması halinde hammaddelerinin de ülkemizde yetiştirilmesi mümkün olan sanayi kuruluşları kurmak,
g) Ana hammaddeleri ülkemizde bulunmadığı gibi yetiştirme imkânı da olmayan üretim safhalarının ülkeye temin edeceği faydaları önemli olan sanayi tesislerini kurmak,
h) Ülkeye ve kendi fabrikalarına gerekli olan usta ve işçileri yetiştirmek üzere okullar açmak ve sanayi mühendislerinin yetişmesi için yüksekokullarda öğrenci okutmak,
ı) Sanayi müesseselerine kredi temin etmek, alüminyum bankacılık işlerini yapmak,
i) Milli sanayiin gelişmesi için proje üretmek.

Bölündü, küçüldü, kapandı
Sümerbank ülkede önemli sanayi müessesesinin kuruluşunu sağladı: Sümerbank İplik ve Dokuma Fabrikaları, Sümerbank Deri ve Kundura Sanayi, Sümerbank Selüloz Sanayi, Türkiye Demir ve Çelik Fabrikaları, Sümerbank Çimento Sanayii.
Sanayi için yeterli elektrik olmadığından bu tesisler kendi santrallarını kurdu. Çevredeki yerleşim yerlerine de elektrik verdi. Yan sanayi olmadığı için bu tesisler tamirhanelerini, makine üretim tesislerini kurdu, zanaatkâr yetiştirdi. Bu müesseseler, kayıtlı işçiliğin yayılmasını sağladı. Sosyal tesisleri ile toplum kalkınması hareketine öncülük etti.
Yönetici yetiştirildi. Özel sektör işletmelerinin doğmasının altyapısını hazırladı. Sümerbank bünyesinde kurulan beş müesseseden sadece ikisi "çimento sanayi kuruluşları" ve Karabük Demir Çelik Tesisleri özelleştirmeye rağmen yaşamaya devam ediyor.
Ama (1) İplik ve dokuma fabrikaları, (2) Deri ve kundura fabrikaları, (3) Selüloz ve kâğıt fabrikaları özelleştirme ile dağıtıldı gitti.
Günümüzde özelleştirmenin kötülüğünü iddia eden yok... Ama özelleştirme demek mevcut kuruluşları dağıtmak, kapatmak demek değil. Yılların birikimiyle belli büyüklüğe ulaşan bu tesisler, kaynak yetersizliğinden, teknolojiye uyum gösteremediği, politik nedenlerle doğru dürüst yönetilemediği için rekabet şansını yitirdi.