Kapitalizmin 5 direği sarsıldı

1 - Bırakınız yapsınlar bırakınız geçsinler: Birkaç istisna dışında hiçbir şirketin batmasına izin verilmedi. 1980'lerde 'gölge etmesin yeter denilen' devlet, iflasa sürüklenen şirketlerin 'kurtar bizi' çağrılarıyla geri geldi. Fed ile birlikte tüm merkez bankaları piyasaların zararını para basarak da olsa kapatma yarışına girdi.

2 - Temel ve nihai amaç kâr maksimizasyonudur: Lehman Brothers, Merrill Lynch, Morgan Stanley ve Bank of America gibi dünya finans devleri bile kârlarından oldu. Zararlar hem borsada hem de bilançolarında tuz buz oldu.

3 - Üretim araçlarının özel mülkiyeti esastır: Devletin ekonomiden toptan çekilmesini öneren sistem, zararlarını kapatamayınca, hükümetleri göreve çağırdı. Avrupa ve ABD'de bazılarının tarihi 19. yüzyıla kadar giden şirketler ilk kez devletleştirildi.

4 - Her birey rasyonel beklentilerine göre davranır: Parasalcı ekolün temel direği olan ve bireylerin ekonomiyle ilgili tam bilgiye sahip olduğunu varsayan teori derin yara aldı. Teorinin, kişilerin tüm makro ekonomik değişimleri dikkate aldığı varsayımı, küresel belirsizlikler nedeniyle çöktü.

5 - Her arz kendi talebini yaratır: Artan güvensizlik, düşen üretim ve aşırı tüketime bağlı olarak artan borçlar nedeniyle arz ile talebin kesiştiği noktada oluşması beklenen fiyatlar uçtu. Enflasyon yine küresel tehdit olarak sistemin kucağına düştü.

ABD kriz ihraç ediyor

18 ekonomik durgunluk dönemi yaşayan ABD, 1929 yılıyla birlikte yaşadığı krizleri dünyanın diğer ülkelerine de ihraç eder hale geldi. İlk resesyonunu 1797-1800 yılları arasında yaşayan serbest piyasa ekonomisinin kalesi ABD, en uzun kriziniyse 1873-1896 döneminde yaşadı. Tüm dünyayı en çok sarsan kriz “1929 Büyük Bunalımı” ile başladı ve tam olarak 10 yıl sürdü. Son krizin fitilini mortgage kredileri oluşturdu. Serbest piyasa ekonomisi, karşılaştığı krizleri temel felsefesine ters olmasına karşın devlet müdahalesiyle çözmeye çalıştı.

Necdet Çalışkan/Cumhuriyet