İşte izinsiz para toplayan STK'lar

Rahime Baş Uçar/Para Dergisi

Deprem sonrasında Van’a ayni ve nakdi yardım yağıyor. İsteyen kurum ve kuruluşlar izinsiz ayni (mal) yardım toplayabiliyor. Nakdi yardım içinse İçişleri Bakanlığı’ndan izin almak gerekiyor. İzinsiz para toplayabilen sadece 18 dernek ve vakıf var...

TÜM Türkiye, Van depreminin yaralarını sarmak için seferber oldu. Pek çok kişi ve kurum facebook, twitter gibi sosyal medya araçları kanalıyla bile yardım toplamaya çalışıyor.
Aslına bakılırsa isteyen herkes ayni (mal) yardım toplayıp istediği gibi bölgeye ulaştırabilir. Bunun için özel bir izne gerek yok. Ancak nakdi yani para yardımı toplanacaksa izin almak gerekiyor. Ulusal çapta bir yardım kampanyası için İçişleri Bakanlığı’nın ‘olur’u gerekiyor. Bu da en az bir iki haftalık bir yasal süreç gerektiriyor.

18 ÖZEL YARDIM KURULUŞU

Ancak Türkiye’de izinsiz para toplama yetkisine sahip 18 vakıf ve dernek yani tüzel kişilik var. Kızılay, Türk Hava Kurumu, Türkiye Mehmetçik Vakfı, AKUT, Kimse Yok mu Derneği ve Türkiye Diyanet Vakfı’nın da aralarında bulunduğu bu dernek ve vakıflar, 2860 sayılı Yardım Toplama Kanunu’nun 6’ncı maddesinden aldıkları güçle izinsiz para toplayabiliyorlar. Para toplama yetkisi Bakanlar Kurulu’nun özel kararıyla alınabiliyor.

Bu kurumların ‘izinsiz para toplama yetkisi’ olsa da başlatacakları kampanyayı, merkezlerinin bulunduğu ilin dernekler müdürlüğüne bildirmeleri gerekiyor. SMS (kısa mesaj) ile para toplanan bir kampanyada bile bu durum geçerli. Ancak tüm vakıf ve derneklerin makbuz karşılığında bağış toplayabildiklerini, bunun için izin almaları gerekmediğini belirtelim.

89 BİN 145 DERNEĞİMİZ VAR

İzinsiz para toplama yetkisine giden yol ‘kamu yararına dernek’ olmaktan geçiyor. Türkiye’de halen 89 bin 145 dernek faaliyet gösteriyor. Vakıf sayısı ise 4 bin 585. Bunlardan sadece 448’i kamu yararına dernek statüsüne sahip. Kamu yararına dernek olmak isteyenlerin faaliyetlerini anlatır bir belgeyle ilgili il dernekler müdürlüğüne başvurması gerekiyor. İçişleri Bakanlığı’nın tavsiyesi, Maliye Bakanlığı’nın da olumlu görüşü alındıktan sonra başvuru Bakanlar Kurulu’na geliyor. Bakanlar Kurulu kararı ve Cumhurbaşkanı’nın onayıyla da bu statü elde ediliyor.

Bu statü derneklere ‘onur’dan ziyade başka ayrıcalıklar da kazandırıyor. Devlet protokolüne girme hakkı kazanan bu sivil toplum kuruluşları (STK) birçok mali kolaylıklara sahip oluyor. Emlak vergisinden muaf oluyor; KDV, veraset ve intikal vergisi istisnasından yararlanabiliyorlar. Hatta kamuya yararlı derneklerin taşıtlarına (Başbakanlık tarafından lüzumlu görülenlere) resmi (siyah) plaka da verilebiliyor.

KIZILAY, WEB’DEN HER GÜN AÇIKLIYOR

Türkiye’de bu ayrıcalıklara sahip derneklerden ilki elbette Türkiye Kızılay Derneği... Zaten dikkat edilirse Van depremiyle ilgili yardımları birçok kurum ve kuruluş Kızılay’la kol kola yapıyor. Bir anlamda para toplama olayında Kızılay gibi özel statüdeki kurumlar kullanılıyor. Zaten sorumluluk ve hesap verme görevi de bu durumda Kızılay’a düşüyor. Örneğin Çalık Holding, Doğan Yayın Holding de dahil birçok kurum ve kuruluş nakdi yardımları Kızılay hesaplarına yatırılması için bağışçıları yönlendiriyorlar. Bölgeye yeterli çadır ulaştıramadığı için eleştirilen Kızılay, her dönem toplumsal yardımlaşmaya köprü olan bir kurum olarak öne çıkıyor.

Kızılay, 2005 yılından beri topladığı yardımları web sitesinde her gün açıklıyor. Van depreminden sonra 27 Ekim 2011 Perşembe günü öğlen saatleri itibariyle; Kızılay SMS’ler aracılığıyla 8 milyon 675 bin, internet aracığıyla 825 bin, çağrı merkezi aracılığıyla da 64 bin TL topladı. Bankalara yatırılan 5 milyon 90 bin TL de düşünüldüğünde Van için toplanan parasal yardımın tutarı 14 milyon 656 bin TL’yi buldu. Kızılay’ın farklı kurumlarla yaptığı kampanyalarda toplananlar da buna dahil...

Kızılay yetkilileri artık bağışçıların anlayışının değiştiğini, 1 lira bağışlasalar bile bu tür kampanyalarının sonuçlarını merak ettiklerini söylüyor. Türkiye’de kamu yararına dernekler iki yılda bir denetleniyor. İçişleri Bakanlığı’nda 65 dernek denetçisi görev yapıyor. Ancak bu sayının yeterli olmadığını belirtelim.

Şevket KERESTECİ / AKUT (Arama Kurtarma Derneği) Saymanı

“Öncelikli amacımız para toplamak değil”

15 Ocak 1999’da Bakanlar Kurulu kararıyla ‘kamu yararına dernek’ statüsü kazandık. Derneğimizin 230 üyesi var. Halen 25 noktada örgütlenmiş durumdayız. Ayrıca 1.600 gönüllümüz bulunuyor. Felaketlerde ilk amacımız para toplamak değil. Ekiplerimizi arama kurtarma için yönlendiriyoruz. Van depreminde 190 kişilik ekibimiz arama kurtarma faaliyetlerinde çalışıyor.

İnsanlar bölgeye yardım göndermek için de bizden talepte bulunuyor. Ancak bunu yapabilecek zaman ve ekibimiz yok. SMS hattımız kanalıyla yardım topluyoruz. Kamu yararına olup da izinsiz para toplayabilen dernekler iki yılda bir denetleniyor. Bizi de Başbakanlık’tan gelip denetliyorlar. Böyle bir statüye sahip olmak bizim için bir onurdur. Türk milleti çok iyi niyetli ve yardımlarını bölgeye ulaştırmaya çalışıyor. Ancak koordinasyonsuzluk nedeniyle Marmara depreminde binlerce ekmeğin küflenip denize döküldüğünü gördüm.

Ünal ÖZTÜRK / Kimse Yok Mu Derneği Başkanı

“3 günde 65 milyon TL’lik yardım topladık”

Derneğimiz 2002 yılında kuruldu. 2006 yılının başında da ‘kamu yararına dernek’ statüsü aldık. 28 ilde şubelerimiz var. Van depremi olur olmaz bölgeye gitmek için harekete geçtik. Halen orada 30 kişilik arama kurtarma ekibimiz çalışıyor. Çok sayıda gönüllümüz var. Her gün 5-6 tır dolusu yardımı Van’a ve Erciş’e ulaştırıyoruz. Bu yardımları Van’a yakın illerden kendi araçlarıyla gelip çalışan gönüllülerimiz dağıtıyor. Bölgedeki ekibimizin sayısı 100’ü buluyor. Van merkezde adeta izdiham var, dağıtımda zorluk çekiyoruz. Ancak bunların aşılacağını düşünüyorum. Biz Van için yardım topluyoruz. Şu ana kadar Van için 65 milyon TL’lik bağış topladık. Bunun yarısı nakdi, yarısı ayni yardım şeklinde oldu. SMS hattımıza 2 milyona yakın SMS geldi.

Türkiye’de son yıllarda çok sayıda dernek kuruldu. Üç kişinin bir araya gelip kurduğu derneklerle bizler aynı statüye sahip olmamalıyız. Mevcut kanunlar onlara bol, bize dar geliyor. Derneklerin oluşan yeni şartlara göre kategorize edilmeye ihtiyacı var.

Em. Tümgeneral Salih GÜLOĞLU/ TSK Mehmetçik Vakfı Genel Müdürü

“Bağışçılarımız istemiyor, yardım toplamıyoruz”

Vakfımız 1982 yılında kuruldu. Kamu yararına bir kuruluş olarak izinsiz para toplama yetkisine de sahibiz. Ancak biz hiçbir zaman vakıf olarak ortaya çıkıp belirli kampanyalarla para toplamıyoruz. Mehmetçik Vakfı yararına toplamak isteyenleri değerlendirip ‘olur’ ya da ‘olmaz’ diyoruz. Bizim bağışçılarımız vatandaştan para toplanmasına sıcak bakmıyor. Kendi vakıf kültürümüz bunu gerektiriyor. Elinde çantayla birileri para topluyorsa sıkıntı olabilir. Bence bu kadar çok dernek ya da vakıf olup, yardımların bölünmesi yanlış.
Vakfımızın 400 bin civarında bağışçısı var. Vakfımız kurulduğu 17 Mayıs 1982 tarihinden bu yana 37 bin 709 kişiye 269 milyon 646 bin TL para dağıttı. Şehit ailelerine, er ve erbaşlara, gazilere yardım ediyoruz. Halen aylık 4 milyon 200 bin TL yardım yapıyoruz. Üniversite öğrencilerine kişi başına 558, gazilere ise 858 TL veriyoruz.