Piyasalarda YTL dönüşümü tamam; sıra zihinlerde
Türkiye’nin Yeni Türk Lirası ile tanışmasının üzerinden tam on bir ay geçti. Yılbaşından itibaren Türk Lirası banknot ve paralar tedavülden kalkacak ve sadece YTL ve yeni kuruşlar (YKr) kullanımda olacak.

Merkez Bankası verilerine göre kâğıt parada değişim yüzde 95, madenî parada ise yüzde 90 tamamlandı. Yetkililer, emisyondaki para değişiminin yıl sonuna kadar tamamlanacağını belirtirken, vatandaşın zihnî dönüşümünün ise birkaç yıl daha süreceği görüşünde. Vatandaş alışverişlerini YTL üzerinden yapsa da parayı telaffuz ederken ‘lira’ diyor. Alışverişlerde eski ile yeni değerin bir arada kullanılmasını ‘zihinsel tembellikle’ açıklayan Ortadoğu Teknik Üniversitesi Psikoloji Bölüm Başkanı Doç. Dr. Nebi Sümer, “Kafalardaki dönüşüm yüzde 20’leri geçemedi. Zihinsel dönüştürme problemi ancak yeni liralı değerlerin kullanılmasıyla aşılabilir.” değerlendirmesinde bulunuyor.
Zihnî dönüşüme alışamayan sadece tüketiciler değil. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve Maliye Bakanı Kemal Unakıtan da konuşmalarında telaffuz ettikleri rakamları ağırlıklı olarak eski para olarak yapıyor.
Üst düzey bir Merkez Bankası yetkilisine göre yıllardır kullanılan altı sıfırlı TL'lerin bir yılda kafalardan atılması kolay değil. "Bu işin merkezinde olmamıza rağmen birçok kez dilimiz sürçüyor." diyen yetkiliye göre önümüzdeki yıldan itibaren zihni dönüşüm daha da hızlanacak ve paradan ‘yeni' ibaresinin kalkmasıyla birlikte tamamlanmış olacak. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Psikoloji Bölüm Başkanı Doç. Dr. Nebi Sümer, paradaki dönüşümün piyasada gerçekleştiği kadar vatandaşın kafasında başarılı olamadığını belirtiyor. İnsanların hâlâ eski şemayı kullandığına işaret eden Sümer, yılbaşından itibaren eski liraların tedavülden çekilmesiyle dönüşümün tamamlanacağını kaydediyor. Hükümetin YTL'ye geçişte başarılı bir program izlediğini dile getiren Sümer, yazılı ve görsel basında çıkan haberlerin, vatandaşın Yeni Türk Lirası'na alışmasını kolaylaştırdığı görüşünde. Türk toplumunda yeniliklere olan direncin para dönüşümünde de yaşandığına dikkat çeken psikiyatrist Dr. Ayhan Akcan'a göre ise asıl zorluk eski liranın yeni liraya çevrilmesinde yaşanıyor. "Aritmetik özürlü bir toplumuz." diyen Akcan, altı sıfırlı para dolaşımdan çıkmadığı sürece Yeni Türk Lirası'nı kabullenmenin mümkün olmadığını savunuyor. Akcan'ın yeni liraya geçişi yavaşlatan sebeplerden biri olarak gördüğü ‘vatandaştaki dolandırılma korkusu' liranın dillerden ve zihinlerden silinmesini zorlaştırıyor. Müjdeli haberlerde eski liranın, olumsuz haberlerde yeni liranın kullanılmasını ise psikolojik sunma becerisine bağlıyor.
Türk Lirası banknotlar yılbaşından itibaren kullanılmayacak olsa da 10 yıl, madeni paralar ise sadece 1 yıl boyunca Merkez Bankası ve Ziraat Bankası şubelerinde değiştirilebiliyor. Önümüzdeki seneden itibaren bütün ödemeler sadece yeni lira ile yapılacak. İşyerleri 1 Ocak 2006'dan sonra tarife ve etiketlerinde çift fiyat göstermede zorunlu olmayacak, fiyatların sadece YTL üzerinden gösterilmesi yeterli olacak. Bu arada, 1 Ocak 2006'dan itibaren sadece YTL'nin kullanılmasına başlanması ile birlikte, Bakanlar Kurulu tarafından belirlenecek bir tarihte, YTL'deki 'yeni' ibaresi kaldırılacak. Hazine yetkilileri, yeni ibaresinin 2007 sonunda kaldırılarak 'TL'ye geçileceği bilgisini veriyor. Önümüzdeki yıl başından itibaren ödeme emirleri, kıymetli evraklar, sözleşmeler ve diğer tüm belgeler sadece YTL üzerinden düzenlenecek. Türk Lirası üzerinden düzenlenen belgelerin bu yıl sonuna kadar YTL'ye dönüştürülmesi halinde, bu işlemler her türlü vergi, resim harç ve diğer yükümlülüklerden muaf olacak.
Yeni Türk Lirası, parayı ‘hor' kullanma alışkanlığını değiştiremedi. Dolar ve Euro'ya gösterilen özenin esirgendiği YTL'ler bir yılını doldurmadan yıpranmaya başladı. Eski liralardaki karalama, üzerinde hesap yapma ve not alma alışkanlığı yeni lirada da aynen devam ederken, özellikle düğünlerde toplu iğne ile takı olarak takma sebebiyle delik deşik olmuş durumda. Merkez Bankası yetkilileri, paraların eskimesinin en büyük sebebi