Paramızı nereye yatıralım?

Milliyet yazarı Prof. Dr. Hurşit Güneş, dalgalanma yaşayan para piyasalarında yatırım için en iyi tercihi 'sepet oluşturmak' şeklinde özetledi.

Güneş, risk almaktan kaçınmak için borsa, döviz ve altın değil, bono (YTL) yatırımı öneriyor. Gayrimenkul alanında fiyatların daha da düşeceğini belirten Güneş, şirketlerin nakitleri varsa bankalara borçlarını kapatmasını tavsiye etti.

'Sürecin reel sektördeki etkisi mali kesimden uzun olacak'

Küresel kriz sizce ne zaman biter? En çok hangi ülkeler etkilenir? Türkiye ne kadar etkilenir?
Güneş: Küresel krizin iki parçası var. Şu anda yaşanan süreç daha çok mali kesimde. Zamanla reel kesime de yansıyacaktır. Bu da durgunluk biçiminde olacaktır. Mali kesimde yaşanan bu depremin birkaç ay içinde büyük ölçüde aşılacağını düşünüyorum. Ancak reel kesim bunu 2009, belki de 2010 yılına dek yaşayacaktır.
Avrupa da, gelişmekte olan ülkeler de bundan mustarip olacaklardır. Tabii değişen ölçülerde. Ben Türkiye'de mali sektörde önemli ve panik yaratacak batıklar olacağını sanmıyorum. Ama başta reel kesim olmak üzere en az bir yıl sürecek ağır bir durgunluğa kendisini hazırlamalı.
Küresel likiditenin bolluğunun sağladığı sanal ve borçla beslenmiş refah artışı dönemi bitiyor. Şimdi ekonomiyi kısmet değil, yetenek yönecetek.

Bono almak akıllı bir yatırım olur

Cebinizde paranız var. En iyisi ne, nerede değerlendirmeli? Mevduat mı, bono mu, borsa mı, döviz mi, altın mı?
Güneş: Elbette her zaman belli bir sepet yapmak en doğrusudur. Bence kur kısa vadede başkaca çıkışlar da yapabilir. Ancak bunların kalıcı olacağını sanmıyorum. Bu nedenle TL daha akla yatkın görünüyor. Şu anda faizler yüksek olduğu için de bono akıllı bir yatırım olarak görünüyor. Durgunlukla beraber enflasyon düşünce faizler de düşecektir. İşte o zaman da bonoları satıp iyiden iyiye ucuzlamış olan borsaya girilebilir.

Borsada hisse senedi fiyatları çok düştü. Borsa daha aşağı gider, şu sıra alan zarar eder mi? Yoksa alsınlar, biraz düşse de nasıl olsa çıkar, uzun vadeli bakan kâr eder mi?
Güneş: Borsada kısa vadede kalıcı bir çıkış görünmüyor. İnişler sık biçimde gözlenecek ve yatırımcıyı daha da sıkıntıya sokacağı düşünülebilir. Halihazırda içeride olanlar ise artık çıkamadığı için sabretmek zorunda.

Ev ve araba almak için biraz daha bekleyin

Gayrimenkul fiyatları önemli ölçüde düştü. Ev, arsa almak için iyi zaman mı? Yoksa, bekleyelim, biraz daha düşer mi?

Güneş: Gayrimenkul alımı için önce krizin belli ölçüde geçmesini beklemek gerek. Oysa kriz henüz reel sektöre bile yansımış değil. Fiyatların daha da aşağılara gelmesi gayet olası. Bu nedenle alım için zamanın geldiği kanısında değilim. Üstelik daha uzun süre fiyatların tekrar eski düzeylerine yahut daha yükselere tırmanacağı kanısında da değilim.

Araba almak isteyen ne yapsın? Yerli üretim olmayanlar dövizle geliyor. Döviz fiyatları da biraz çıktı. Almak isteyen biraz beklesin, döviz düşer, fiyatlar da düşer mi? Yoksa, bundan sonra biraz daha çıkar, hemen alsa daha mı kârlı olur?
Güneş: Bence araba almak için de beklenmeli. Bunun iki nedeni var. Birincisi, kurun 7-8 ay sonra gevşeyeceğini düşünüyorum. Durgunluk varsa döviz talebi de gevşek olur. İkincisi araba firmaları (ithal ya da yerli üretim fark etmez) durgunlukla beraber ciddi fiyat kampanyaları yapmak zorunda kalacaktır.

Tasarruf iyidir ama ekonomiyi yavaşlatır

Aile reisisiniz. Şu sıralar biraz tasarruf etmeyi, harcamaları biraz kısmayı düşünmeli mi?
Güneş: Krizlerde hemen herkes tasarruf yapmaya çalışır. Bu bireysel olarak yapılması en doğru harekettir. Ama tabii makroekonomik olarak bu davranış aynı zamanda krizi derinleştirir. Kimse harcamayınca ekonomi büsbütün yavaşlar.

Döviz kısa vadede yukarı uzun vadede aşağı gider

Dövizin fiyatı yukarı gider mi? Nereye kadar gider?
Güneş: Dövizin fiyatı kısa vadede yukarı gidebilir. Ancak durgunluk olacağı için ithalat talebi düşecektir. Petrol fiyatları da küresel durgunlukla daha da düşeceği için kur uzun vadede aşağı eğilim gösterecektir. Rakam vermek doğru olmaz, ama uzun vadede bugünkü düzeylerinin üstünde denge bulacağını sanmıyorum.

Şu sıra şirket satın almak riskli

Şirketiniz var, dışardan döviz kredisi alarak yatırım yaptınız. Ama ihracatınız düşüyor. Nasıl bir çare bulursunuz?
Güneş: Mümkünse kullandığım krediyi azaltma yoluna giderdim. Ama aynı zamanda ihracat performansını koruyabilmek için elden gelen çabayı da gösterirdim. Böylelikle sıkıntıyı çift taraflı olarak azaltmaya çalışırdım.

Şirketinizin nakiti var. İçerde ve dışarda varlık fiyatları düştüğüne göre şirket satın almak için iyi zaman mı?
Güneş: Bence henüz şirket almak için erken. Bu şirketlerin kazançları düşeceği için önümüzdeki yıl değerleri de düşecektir. Büyümenin yeniden toparlanmasının işaretleri görülmeden şirket satın almak riskli olur. Bu kriz elbette kimileri için fırsat yaratacaktır. Ama bu fırsatları değerlendirmek için henüz erken.

Konut kredisinde borcu olanlar paniğe kapılmasın

Konut almak için değişken faizli mortgage kredisi kullandınız. Faizler de yukarı gidiyor. Faiz yükünüz artacak. Konutunuzun fiyatı da aşağı gidiyor. Ne yaparsınız? Götürüp bankaya ben ödeyemiyorum der bırakır mısınız?
Güneş: Faizlerin geçici olarak tırmanacağını, ancak 2009 sonunda çok daha düşük düzeylerde olacağını belirttim. Bu nedenle henüz borcun bitmesine çok varsa panikle yanlış bir karar alınmamalı. Kaldı ki, konut fiyatları bu ara düşmeye başladı ve daha da düşecek. Ancak konut henüz satın alınmamışsa bir süre daha beklenebilir. Hem faizler düşer, hem de konut fiyatı daha da düşük düzeylere geriler.
Krediyle araba aldınız. 30 bin YTL'nin yarısı bankada borç olarak duruyor, ne yapardınız?
Güneş: Yapılacak bir şey yok. Ödemeye devam ederdim. Arabayı ikinci elde sattığımda oldukça zarar etme, ayrıca da arabasız kalma riski olacaktır.

Bankalarda sıkıntı görünmüyor

Türkiye'deki yabancı sermayeli bankalarda mevduatınız var. Çeker miydiniz? Yoksa bu bankalar da BDDK denetiminde, gözetiminde, bir şey olmaz der, çekmez miydiniz?
Güneş: Çekmezdim. Yabancı bankalara dış ülkelerde sermaye desteği sağlanıyor. Türkiye'de ise tüm bankacılık sistemi oldukça sağlam görünüyor. Kaldı ki, Türkiye'de bankada mevduatı olup da parasını alamayan tarihte hiç olmadı. Henüz yurtdışında bile böylesi bir sıkıntı gözlenmiyor.

Paranız var. Mevduat yapmak istiyorsunuz. Hangi bankaları tercih edersiniz?
Güneş: En iyi hizmet vereni.

Kriz en az bir yıl sürer

Bu kriz dünyada ne kadar sürer?
Güneş: Çok güçlü tedbirler alındı. Başta Avrupa olmak üzere Batı ülkeleri tam 3.5 trilyon dolar ayırdılar. Dolayısıyla işin finansal tarafı birkaç ay içinde (sanıyorum 2009 başına dek) sonlanır. Ancak tüm ekonomiye bulaşması ve küresel bir durgunluk yaşanması en az bir yıl sürer. Türkiye'de de en az 1 yıl sürecek bir durgunluğa girdiğimiz öngörülebilir. 2009 yılı durgun bir yıl olacaktır.

Türkiye'de işsizlik artar mı? İşi olan işini kaybedebilir mi?
Güneş: İşsizlik kesinlikle artacaktır. Bununla beraber mevcut çalışanların pek tedirgin olmasına gerek yok. İşsizlik daha çok ya köyden kente göç eden ve iş piyasasına girenler arasında, ya da gençler arasında gözleniyor.

Aklı olan kredi borcunu bir an önce kapatır

Bankaya 10 bin YTL tüketici kredisi borcunuz var, ne yaparsınız?
Güneş:  Bundan sonra bankalardan kredi almak güçleşecek. Parası olan bu krediyi kapatır. Önümüzdeki dönemde işsizlik artacak, kazançlar düşer. Bununla beraber biri de diyebilir ki, nasıl kapatsın, parası olsaydı zaten kredi almazdı.

Şirketinizin bankalara borcu var. Paranız da var. Kapatır mısınız?
Güneş :Tek kelimeyle evet.

Faizler yükseliyor. Kredi borcunuzun faizi siz ödemekteyken değişir, yükselir mi?
Güneş: Faizler geçici olarak yükseliyor. 2009'da hızla düşecektir. Bunun kredi ödeyeni etkileyip etkilemeyeceği kredi sözleşmesine bağlı. Borçlular sözleşmeyi dikkatle okumalılar.

Esnafsınız, bankaya 200 bin YTL kredi borcunuz var. Ne yaparsınız?
Güneş: 2009 yılı kazançlar azalacağı için parası olan kapatma yoluna gitmeli. Kapatamıyorsa vadeyi uzatmalı ve faizi düşük (aynı zamanda da ekonominin canlandığı) döneme sarkıtmalı.

Banka sizden verdiği krediyi vadesinden önce kapatmanızı istedi. Yasal durum nedir? Ödemek, kapatmak zorunda mısınız?
Güneş: Bankalar kredi sözleşmesine bağlı olarak hareket edebilir. Ancak çoğunda erken kapatma opsiyonunu bankaların elinde tuttuğunu biliyoruz.

Milliyet