Motorine fazladan 29 YKR ödüyoruz

Eurodizel'e fazladan 29 kuruş ödüyoruz. Konunun vergiyle de ilgisi yok. Ya otomatik fiyatlamada sorun var ya da yanlış hesap yapılıyor.

TÜRKİYE'NİN de gösterge olarak kullandığı Brent petrolün varil fiyatı temmuz başındaki 143.6 dolarlık zirvenin ardından yüzde 51 gerilemeyle dün 70.5 dolara indi. Aynı sürede Türkiye'de de kullanılan Eurodizel'in (50 ppm motorin) pompa satış fiyatı ise sadece yüzde 14.25 ucuzladı ve 3.29 YTL'den, 2.82 YTL'ye geriledi. Değişim pompaya birebir yansımadı.

Normal, çünkü olayın bir teknik bir de matematik boyutu var. Akaryakıt istasyonuna gittiğinizde 1 litre Eurodizel'e ödediğiniz para, her ne kadar uluslararası fiyatlara bağlı olsa da, bir dizi işlemden geçtiği için yansıması farklı oluyor. Ancak bütün bu ayarlamalar, tüketicinin akaryakıt fiyatları için 'Dünyada petrol artarken hızlı artıyor, düşerken aynı hızla düşmüyor' gözlemini değiştiremiyor.

5.22 KURUŞ MALİYE'YE GİDİYOR

TÜKETİCİ haklı mı? Örneklerle açıklayalım. Türkiye'de akaryakıt fiyatlarını belirlemekte kullanılan otomatik fiyatlandırma sisteminin (OFS) temelini iki ana unsur oluşturuyor. Birincisi uluslararası mamül fiyatları, ikincisi dolar kuru. Ayrıca devletin aldığı vergiler, rafineri dağıtım kár payları gibi yan unsurlar var ve bunlar hemen hemen sabit. Mevcut sisteme göre, maliyetler 5 işgünü boyunca aşağı ya da yukarı yüzde 3 oynarsa bu değişim pompa fiyatlarına yansıtılıyor.

Dikkat edilirse, mekanizmanın ana bacaklarından birinin uluslararası mamül fiyatı olduğunu söyledik. Belki de tüketiciyi yanıltan konu bu olabilir. Yani fiyat belirlenirken doğrudan petrol fiyatı değil, motorin ve benzin gibi mamüllerin uluslararası fiyatları kullanılır.

Şimdi bunun üzerine bir hesap yapalım. Örneğin bizdeki Eurodizel'e karşılık gelen 50 ppm'lik motorinin uluslararası piyasalardaki fiyatını ele alalım. 50 ppm motorinin ton fiyatı bu yıl 10 Temmuz'da uluslararası borsalarda 1.304 dolarla rekor seviyeye çıktı. Ardından petrol fiyatlarındaki gerilemenin de etkisiyle dün itibariyle 730 dolara indi. Yani fiyatı yüzde 44 geriledi. Ancak aradan geçen süre içinde dolar kuru 1.2139 YTL'den, 1.3706 YTL'ye yükseldi. Bu da maliyet düşüşünü biraz törpüledi.

1 ton motorinin YTL karşılığı 1.582 YTL'den 1.000 YTL'ye indi. Yani gerileme yüzde 36.8 oldu. Tabii vergiler de eklendiğinde maliyet yine değişiyor. O düzeltmeyi de yapalım. Temmuz ayında 1 ton motorinin YTL fiyatı (kur, uluslararası fiyat ve vergiler dahil) 3.053 YTL'ydi. Dün itibariyle bu rakam 2.366 YTL'ye indi. Düşüş oranı yüzde 22.5.

Dönüp pompaya baktığımızda ise farklı bir tablo çıkıyor. Eurodizel'in pompa satış fiyatı aynı tarihler arasında 3.22 YTL'den, 2.82 YTL'ye düştü. Ucuzlama yüzde 12.4. Arada 10 puanlık bir fark var. Bunu da pompa fiyatına uyarlarsak Eurodizel'in litre satış fiyatının bugünkü gibi 2.82 YTL değil, 2.53 YTL olması gerektiği ortaya çıkıyor. Yani tüketicinin akaryakıt petrol yükselirken hızlı çıkıyor, düşerken yavaş iniyor tespiti o kadar da 'şehir efsanesi' değil.

Peki bu hesaba göre 1 litre Eurodizel, olması gerekenden 29 kuruş fazlaya satılıyorsa, tüketicinin cebinden çıkan para kime gidiyor? Söyleyelim. 5.22 kuruşu KDV artışı olarak Maliye'ye, kalan 23.7 kuruş ise şirketlere.

EPDK Başkanı Hasan Köktaş, 16 Eylülde yaptığı açıklamada akaryakıtta şirketlerin uluslararası piyasadaki zamları hemen fiyata yansıtırken, düşüşleri yansıtmadıkları şikayetlerinin ardından fiyat belirleme ve açıklama süreçlerini değiştirme kararı aldıklarını açıklamıştı.

Köktaş, böylece fiyatlandırma mekanizmalarının şeffaf hale getirileceğini ifade etmişti. Köktaş, akaryakıtın rafineri çıkış noktasından tüketiciye varışına kadar bütün fiyat mekanizmalarının şeffaf hale getirilmesiyle dağıtıcı firmaların da nasıl fiyatlandırma yaptıklarını paylaşmak zorunda kalacaklarına dikkat çekmişti.

Oğuz Karamuk/Star