Türkiye’de kiraların hızlı yükselişi harcama alışkanlıklarını değiştirdi: Konut ve kira en büyük payı aldı

Son yıllarda kiralardaki hızlı yükselişe bağlı ola­rak ailelerin tüketim har­camaları içinde “konut ve kira” en büyük payı alır hale gelirken, ulaştırma ikinci büyük harcama alanı oldu, gıda ise üçüncü sıraya geriledi. Özellikle alt gelir grup­larındaki aileler yüksek kiralar yüzünden mutfak harcamaları­nı kısmak zorunda kaldı.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) ülke genelinde yıllık or­talama 15 bin 800 örnek ailede gerçekleştirdiği Hane halkı Bütçe Araştırması ile belirlediği tüke­tim harcaması verilerinin 2024 sonuçları çarpıcı bulgular ortaya koydu. Araştırmada ortaya çıkan ailelerin tüketim harcamaları kompozisyonunda özellikle son iki yılda hem gelir grupları arası hem de harcama alanlarına göre radikal değişim dikkati çekti.

FERT BAŞINA HARCAMA YÜZDE 88,2 ARTTI

TÜİK, hanelerin tüketim harcamalarını karşılaştırılabi­lir hale getirmek amacıyla ha­ne halkı büyüklüğü ve kompo­zisyonunu dikkate alarak hane halkı ve eşdeğer fert başına or­talama tüketim harcaması tu­tarları hesapladı. Buna göre 2023’te 24 bin 383 TL olan hane halkı başına aylık ortalama tü­ketim harcaması 2024’te 45 bin 344 liraya, eşdeğer fert başına harcama da 12 bin 521 TL’den 23 bin 558 liraya yükseldi. Bu verilere göre geçen yıl hane hal­kı başına ortalama tüketim har­caması 2023’e kıyasla yüzde 86, fert başına ortalama harcama da yüzde 88,2 ile enflasyonun üzerinde artış kaydetti.

GIDA ÜÇÜNCÜ SIRAYA DÜŞTÜ

Geçen yıl Türkiye genelinde hane halklarının tüketim har­camaları içinde en yüksek pa­yı yüzde 26 ile konut ve kira al­dı. Bu harcama grubunun top­lamdaki payı önceki yıla göre 2,1 puan daha arttı. Konut kira­nın 2022’de yüzde 22,4 olan pa­yı, 2023’te yüzde 23,9’a çıkmıştı.

Toplam tüketim harcamala­rında 2023’te 0,5 puan artarak yüzde 21,9’a yükselen ulaştır­manın payı ise geçen yıl 0,3 pu­an düşerek yüzde 23,6’ya gerile­di. Buna rağmen ulaştırma, aile bütçesinde en büyük ikinci har­cama kalemi olmaya devam etti.

Eski yıllarda hane halkı tüke­tim harcamaları içinde en büyük payı alan gıda ve alkolsüz içecek harcamalarının 2023’te 2,3 pu­anlık düşüşle yüzde 20,6’ya ge­rileyen payı 2024’te ise yüzde 18,1’e kadar indi. Böylece gıda, önceki yıl olduğu gibi toplam tü­ketim harcaması içindeki paya göre üçüncü sırada yer aldı.

Buna göre sıralama değişmek­le birlikte 2024’te ülke genelin­de hane halklarının toplam tü­ketim giderlerinin yüzde 65,7 ile üçte ikisini kira, ulaşım ve gıda olmak üzere bu üç alana yapılan harcamalar oluşturdu.

2023’ten 2024’e toplam ha­ne halkı tüketim harcamaları içinde lokanta ve otellerin payı yüzde 5,9’dan yüzde 6,6’ya, ki­şisel bakım, sosyal koruma ve çeşitli mal ve hizmetlerin payı yüzde 3,2’den yüzde 3,8’e, sağ­lığın payı yüzde 2,2’den yüzde 2,3’e, eğlence, spor ve kültürün payı yüzde 1,9’dan yüzde 2,3’e, eğitimin payı yüzde 1’den yüz­de 1,6’ya yükseldi.

Buna karşı­lık mobilya, ev aletleri ve ev ba­kım hizmetlerinin payı yüz­de 6,5’ten yüzde 5,9’a, giyim ve ayakkabının payı yüzde 5,4’ten yüzde 5,1’e, bilgi ve iletişimin payı yüzde 3,9’dan yüzde 3,7’ye, alkollü içecekler ve tütün ürün­lerinin payı yüzde 2,8’den yüz­de 2,5’e, sigorta ve finansal hiz­metlerin payı yüzde 0,8’den yüzde 0,7’ye geriledi.

ZENGİN-YOKSUL MAKASI

Türkiye’de toplam tüketim harcamaları içinde nüfusun en yoksul yüzde 20’lik kesimi­nin 2022’de yüzde 6 olan pa­yı 2023’te yüzde 5,6’ya gerile­yen payı, 2024’te de aynı kaldı. En alttaki 2’nci yüzde 20’lik ge­lir grubunun 2022’de yüzde 10,7 olan, 2023’te yüzde 10,2’ye ge­rileyen payı 2024’te yüzde 10,3 oldu.

Buna karşılık 3’üncü gelir diliminin önceki iki yılda yüz­de 14,8 olan payı geçen yıl yüzde 14,9’a, 4’üncü gelir diliminin ön­ceki iki yılda yüzde 21,2 ve yüzde 21,3 olarak gerçekleşen payı da 2024’te yüzde 21,6’ya yükseldi. En üst gelir grubunu oluşturan yüzde 20’lik kesimin 2022’de yüzde 47,4 olan, 2023’te yüzde 48,1’e yükselen payı ise 2024’te yüzde 47,7’ye geriledi. Yıllar iti­barıyla paylarındaki minimal değişimlere rağmen tüketim harcamalarının yaklaşık yarısı­nı gerçekleştiren en varlıklı ke­sim ile payı yüzde 5-6 dolayında seyreden en alt kesim arasında­ki uçurum, gelir dağılımındaki bozukluğu ortaya koyuyor.

EN ALTTAKİLER KİRA VE GIDAYA ÇALIŞIYOR

 2024 verilerine göre en alt gelir düzeyindeki yüzde 20’lik kesim, toplam tüketim harcamasının yüzde 38,4’le en büyük bölümünü konut ve kiraya yapıyor. Bu kesimin harcamaları içinde gıda da yüzde 33,7 ile ikinci büyük payı alıyor. Buna göre en yoksul kesimde aile bütçesinin yüzde 72,1’i bu iki alana gidiyor. Daha sonra yüzde 5,2 payla ulaştırma geliyor. En alt kesim harcamalarında diğer tüm alanlara ancak yüzde 22,8 pay ayırabiliyor. En üst yüzde 20’lik kesim ise harcamalarının en büyük bölümünü yüzde 34,5’le ulaştırmaya yapıyor.

En alt kesimin en büyük harcama kalemi olan konut ve kiranın payı bu kesimde yüzde 18,1, gıdanın payı da yüzde 11’de kalıyor. Ülkedeki toplam eğitim harcamasının dörtte üçünü yapan en üst gelir grubunun kendi tüketim harcaması içinde bu alanın payı sadece yüzde 2,4. En üst kesim ülkedeki toplam sağlık harcamalarının yarıdan fazlasını yaparken kendi harcamaları içinde bu alana yüzde 2,6 pay ayırıyor. Toplam eğlence kültür harcamasının üçte ikisini yapan bu kesimin, kendi harcamalarında bu alanın payı yüzde 2,5’te kalıyor.

 ÜCRETLİ-MAAŞLI KESİMİN ÖNCELİĞİ KİRA

Dünya'dan Naki Bakır'ın haberine göre, temel gelir kaynağı maaş, ücret, yevmiye geliri olan hane halkları; konut ve kira harcamalarına yüzde 24, gıda ve alkolsüz içecekler harcamalarına yüzde 16,4 ve ulaştırma harcamalarına yüzde 23 pay ayırırken, müteşebbis geliri olan hane halkları; konut ve kira harcamalarına yüzde 21,6, gıda ve alkolsüz içecekler harcamalarına yüzde 18,4 ve ulaştırma harcamalarına ise yüzde 26,4 pay ayırdı.

2023’te; maaş, ücret, yevmiyeli kesimin tüketim harcamalarında konut ve kiranın payı yüzde 22,2, gıdanın payı yüzde 18,9, ulaştırmanın payı yüzde 22,8; müteşebbis gelirli hanelerde konut ve kiranın payı yüzde 19,7, gıdanın payı yüzde 19,5, ulaştırmanın payı yüzde 27,3, olmuştu. Gelir düzeyi arttıkça gıda ürünlerini çöpe atarak israf etme sıklığının arttığı gözlendi. Hane halkları tarafından en fazla israf edilen gıda grupları incelediğinde ise; en büyük payı yüzde 40,1’le taze meyve ve sebze alırken, bunu yüzde 32,0 ile ekmek, yüzde 14,3 ile süt ve süt ürünleri izledi.

EĞİTİM VE ULAŞTIRMAYA EN ÜSTTEKİLER HARCIYOR

2024 yılındaki toplam gıda harcamalarında en düşük gelirli kesimin payı yüzde 10,4, en varlıklı kesimin payı yüzde 29,1 oldu. Diğer harcama alanlarına göre ise en alt ve en üst gelir gruplarının payları arasındaki makas çok daha açık bulunuyor. 2024 verilerine göre Türkiye’de ulaştırma ve eğitim harcamalarının yaklaşık dörtte üçünü, eğlence, spor, kültür, kişisel bakım, sosyal koruma alanındaki toplam harcamaların yaklaşık üçte ikisini, sağlık ile ev eşyası harcamalarının yarıdan fazlasını, giyim, bilgi iletişim, lokanta ve otel harcamalarının yarıya yakınını nüfusun en varlıklı yüzde 20’lik kesimi yapıyor. Buna karşılık en alt gelir grubunun harcama alanlarına göre tüketimdeki payı yüze 0,3 ile yüzde 8,4 arasında değişiyor.

patronlardunyasi.com