Osmanlı, enflasyonda daha başarılıymıştı

Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü ve Ekonomi Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Şevket Pamuk, enflasyonun 'ata yadigarı' olduğunu ifade ederken, "Enflasyon, 450-500 yıllık Osmanlı tarihi boyunca yüzde 300, 80 yıllık Cumhuriyet tarihimizdeyse yüzde 100 milyon olarak gerçekleşmiştir" dedi.

Türkiye Bilimler Akademisi asli üyesi de olan ve Erciyes Üniversitesi Tarih ve Kültür Kulübü'nün davetlisi olarak Kayseri'ye gelen Prof. Dr. Şevket Pamuk, uzun yıllardan beri Osmanlı dönemindeki enflasyonu incelediğini ve ilginç sonuçlara ulaştığını söyledi. Aynı zamanda Nobel ödüllü yazar Orhan Pamuk'un ağabeyi olan Şevket Pamuk, Osmanlı döneminde de enflasyon olduğunu, bütçedeki açıkları kapatmak üzere 'tağşiş' denilen madeni paradaki gümüş oranını düşürüp, bakır oranını artırarak paranın ayarını düşürme işlemlerinin yapıldığını, bunun da enflasyona yol açtığını anımsattı.

'Para basmak kolay'
Osmanlı dönemindeki enflasyonu inceleyerek, son 30 yılda yaşanan enflasyon sürecinden dersler çıkarmanın mümkün olacağına inandığını belirten Prof. Dr. Pamuk, "Osmanlı toplumunda enflasyona karşı gelişen toplumsal muhalefet, devletin tağşiş yapmasını engelliyordu. Oysa Cumhuriyet döneminde son 30 yılda enflasyona gerekli tepki gösterilmedi. Osmanlı döneminde madeni paranın ayarını düşürmek (tağşiş) zordu. Şimdilerde kâğıt para basmak çok kolay" açıklamasını yaptı.

Osmanlı'da enflasyon az
Osmanlı devletinde yaşanan enflasyonun, günümüze oranla yok denecek kadar az olduğuna dikkati çeken Şevket Pamuk, şöyle konuştu: "Enflasyonun tarihsel gelişimini incelediğimizde, 450-500 yıllık Osmanlı tarihi boyunca yüzde 300, 80 yıllık Cumhuriyet tarihimizde ise yüzde 100 milyon olarak gerçekleştiğini görüyoruz. 450-500 yıllık Osmanlı döneminde enflasyon yılda ortalama yüzde 1.3 civarındayken, Cumhuriyet döneminde ise yıllık ortalama yüzde 17 olmuştur."

Erciyes Üniversitesi'nde öğretim üyeleri ve öğrencilere, Osmanlı'dan günümüze enflasyon hakkında araştırmalarını anlatan Pamuk, Kayseri'deki modern anlamda dünyanın ilk tıp fakültesi kabul edilen Gevher Nesibe Tıp Tarihi Müzesini de gezdi. Pamuk, 1205 yılında Gevher Nesibe Sultan tarafından yaptırılan medreseden çok etkilendiğini söyledi.

Tecdid-i sikke ve tağşişli yıllar
Osmanlı İmparatorluğu'nun başlangıcından Fatih döneminin sonlarına yakın (1477-1479) süren dönemde, gümüş akçeye dayanan monometalist (tek madeni paraya dayalı), istikrarlı bir para sistemi hâkimdi.

Bu ilk dönemde tecdid-i sikke (akçenin ağırlığı azaltmak, örneğin akçenin ağırlığı her defasında bir buğday tanesi kadar, 48 mg. azaltılıyordu) ve tağşiş uygulamalarına en fazla Fatih döneminde rastlanıyor. Fatih Sultan Mehmet ilk tecdid-i sikke uygulamasına 1444'teki ilk cülûsunda (tahta çıkışı) müracaat etti. Tağşiş sonucu piyasaya yeni para sürülmesiyle birlikte, eski paralar devlet tarafından yüzde 20 düşük fiyattan alındı.

Bu dönemde başvurulan tağşişlerin en önemli sebepleri olarak; devletin artan bütçe açıklarını finanse etme gereği, ticari işlemlerdeki genişlemeye bağlı olarak artan para talebini karşılamak istemesi ve darphanelerin kötü işletilmesi gibi hususlar da belirtildi. Fakat asıl sebep devlete ek gelir sağlamaktı. Tağşişler zaman zaman halkın ve yeniçerilerin tepkisine yol açtı.