Yeni bir araştırma, uzay uçuşlarının insan kök hücrelerinin daha hızlı yaşlanmasına yol açtığını ortaya koydu. Bu bulgu, bilim insanlarının uzayın insan vücudu üzerindeki etkilerini anlamasında önemli bir adım olarak değerlendiriliyor.
Kök hücreler, vücudun her yerinde bulunan ve kendilerinden daha fazlasını üretebilen, bakım ve onarım için kan, beyin veya kemik hücreleri gibi diğer hücre türlerine dönüşebilen özel hücrelerdir. Ancak Sanford Kök Hücre Enstitüsü direktörü ve Kaliforniya Üniversitesi, San Diego Tıp Fakültesi profesörü Catriona Jamieson, uzayda bu hücrelerin işlevinin azaldığını belirtiyor:
“Kök hücrelerin kendini yenileme ve rejenerasyon yetenekleri düşüyor; bu da uzun vadeli uzay görevlerinde kritik bir bilgi.”
NASA’nın kısmen desteklediği çalışma, SpaceX’in 2021 sonu ile 2023 başı arasında gerçekleştirdiği dört Uluslararası Uzay İstasyonu ikmal görevi sırasında yapıldı ve bulgular Cell Stem Cell dergisinde yayımlandı. Jamieson, “Bu çalışma, kök hücrelerin alçak Dünya yörüngesinde gerçek zamanlı davranışlarını inceleyen ilk araştırmadır” diyerek, bu tür bulguların astronot sağlığının yönetiminde doğrudan etkisi olacağını vurguladı.
Araştırmada, kalça protezi ameliyatı geçiren hastalardan alınan kemik iliği kök hücreleri, özel biyoreaktörler ve yapay zekâ destekli sistemlerle Uzay İstasyonu’nda izlendi. Normalde kök hücreler, işlevlerini sürdürebilmeleri için zamanlarının büyük kısmında “uyku” modunda olurlar. Ancak mikro yerçekimi ve kozmik radyasyon nedeniyle uzaydaki hücreler aktif kaldı, enerji rezervlerini hızla tüketti ve yaşlanma belirtileri göstermeye başladı.
Jamieson, hücrelerde DNA’nın normalde sessiz olan tekrarlayan elementlerinin, yani “karanlık genom”un aktive olduğunu açıkladı:
“Bu retrovirüs benzeri unsurlar, kök hücreleri aşırı stres altında hızlı yaşlanmaya itiyor. Hücreler kriz geçiriyor, işlevlerini yitiriyor.” Bu durum, Jamieson’ın lösemi öncesi bozuklukları olan hastalarda gözlemlediği kök hücre stresine benzerlik gösteriyor.
Araştırmaya göre bazı hücreler 45 güne kadar uzay ortamına dayanabildi, ancak hızlı yaşlanmaları ve yeni hücre üretme kapasitelerinin azalması dikkat çekti. İyi haber ise, astronotlar Dünya’ya döndüğünde kök hücrelerin yavaş da olsa normal işlevlerine kavuşabilmesi; ancak bu süreç yaklaşık bir yıl sürebiliyor.
Araştırmanın kanser ve yaşlanma çalışmalarına da katkı sağlayabileceğini belirten Jamieson, biyoreaktörlerin ve kök hücre sağlığı avatarlarının gelecekte uzaydaki performansı tahmin etmek ve potansiyel ilaçları test etmek için kullanılabileceğini ifade etti.
Konuyla ilgili değerlendirmelerde bulunan uzmanlar, çalışmanın mikro yerçekimi ve radyasyonun kök hücreler üzerinde oluşturduğu potansiyel hasarı ve uzun menzilli uzay görevleriyle ilişkili sağlık risklerini güçlü şekilde ortaya koyduğunu belirtiyor. Aynı zamanda, bu tür bulguların Dünya’daki biyomedikal araştırmalara da katkı sağlayabileceği vurgulanıyor.
Uppsala Üniversitesi’nden Profesör Elena Kozlova, önceki çalışmaların dolaylı kanıtlar sunduğunu, ancak bu araştırmanın kök hücrelerde yaşlanmaya dair daha net ve doğrudan kanıtlar verdiğini ifade etti.
patronlardunyasi.com