Organ naklinde devrim yapan Türk hastaneleri

Ülkemizde organ nakli bekleyen 200 bine yakın insan var. Son yıllarda özel hastanelerin de devreye girmesiyle bu alanda ciddi ilerleme sağladık. Geçen yıl 3 bin 336 organ nakli yapıldı. Bu yıl beklenti 4 bin. Ancak organ bağışında bir arpa boyu yol alınamıyor...

3-9 Kasım’ın “Dünya Organ Nakli Haftası” olduğunu biliyor muydunuz? Belki çoğumuz için sıradan bir hafta. Ama bu haftanın farkına varmanızı isteyen binlerce insan var. Bu bir hafta boyunca Türk halkını organ bağışı konusunda bilinçlendirecek etkinlikler düzenleniyor. Ancak rakamlar gösteriyor ki sonuç hiç de iç açıcı değil.

Türkiye’de halen 60 bin kronik böbrek hastası var. 50 bin civarında kronik karaciğer hastası da yine aynı şekilde tıbbi takip altında. Bunlara kalp, akciğer, kornea gibi organların naklini bekleyenler eklendiğinde ortaya 200 bin civarında bir sayı çıkıyor. Oysa geçen yıl sadece 3 bin 336 hastaya organ nakli yapılmış. Varın tablonun ne kadar vahim olduğunu siz hesap edin...

NAKİL ARTIYOR AMA...

Sağlık Bakanlığı verilerine göre, 2002’de 744 organ nakli gerçekleşmiş. 2010 yılında bu sayı 3 bin 336’ya çıkmış. 2002-2010 yılları arasında canlıdan ve kadavradan olmak üzere toplam 17 bin 304 organ nakli yapılmış. En fazla nakledilen organ 12 bin 743’le böbrek. En azı ise 9 nakille incebağırsak...
Türkiye’de organ nakli konusunda yeterli uzman ve altyapı mevcut. Sağlık Bakanlığı’na bağlı eğitim ve araştırma hastanelerinden üniversite hastanelerine kadar birçok kurumda nakil yapılabiliyor. Son yıllarda özel sağlık kuruluşlarının da organ naklinde iddialı olmaya başladı. Halen hem kamu hem de özel sağlık kuruluşları bünyesinde 59 böbrek, 34 de karaciğer nakli merkezi hizmet veriyor.

ORGAN KITLIĞI VAR

Organ naklinde temel sorun organ bağışının azlığı yani organ kıtlığı. Türkiye’de nakli yapılan organlar ya canlıdan ya da beyin ölümü gerçekleşen vericilerden yani kadavradan alınıyor. Böbrek ve karaciğer nakillerinin yüzde 75’inden fazlası canlı kaynaklardan karşılanıyor. Oysa gelişmiş batı toplumlarında bu oran yüzde 50’nin altında. Yani ağırlıklı olarak beyin ölümü gerçekleşen vericilerden alınan organlar naklediliyor.

Medicana International Ankara Hastanesi Organ Nakli Merkezi Müdürü Prof. Dr. Sadık Ersöz, organ naklinin önündeki en büyük engelin kadavradan yeterince organ alınamaması olduğunu söylüyor. Geçen yıl 70 milyonluk Türkiye’de beyin ölümü gelişmiş ve organları bağışlanmış kişilerden alınarak yapılan böbrek nakli sayısı sadece 400. Oysa organ bağış oranlarımız Avrupa ülkeleri ortalamasına ulaşmış olsaydı bu sayı 2 bin 500’e yakın olacaktı. Peki Türkiye’de sayı neden bu kadar az?

Kimine göre dini nedenler, kimine göre bilinçsizlik. Aslında Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu, 3 Mart 1980’de organ bağışının İslamiyet açısından günah olmadığını, organ ve doku naklinin caiz olduğunu açıkladı. Ancak toplum bu konuda yeterince ikna olmuş görünmüyor.

Medical Park Göztepe Hastanesi Organ Nakli Merkezi Başkanı Doç. Dr. Serdar Kaçar, neden yeterince organ bağışı yapılmadığına farklı bir açıdan yaklaşıyor. Kaçar, bu konuda çuvaldızı özellikle sağlıkçılara batırıyor:

“Bence biz sağlıkçılar konuya yeteri kadar ilgi göstermiyoruz. Dünya standartlarında sağlık hizmeti verilen ülkemizde maalesef aynı standart beyin ölümü tespitinde sağlanamıyor. Bu konuda dünya standardı, yoğun bakım yatağı başına yılda 1 beyin ölümü tespitidir. Bu durumda ülkemizde yılda 4 bin 500 beyin ölümü tespit etmemiz beklenir. Ancak biz 2010 yılında sadece bin 36 beyin ölümü tespit edebildik. Bunun nedeni de yoğun bakımlarda beyin ölümü tanısını koyamamamız.”

“HASTALARIMIZ BİLİNÇSİZ”

Kaçar’a göre organ bağışındaki diğer bir sorun, diyalize giren hastaların büyük bir kısmının böbrek nakli diye bir tedavi yönteminden haberdar bile olmaması. Kaçar’ın bu tespiti, Türkiye genelinde organ nakli bekleyen hastaların listesinde karşılık buluyor. Nakil bekleyen hastalar için bir ulusal organ nakil listesi oluşturuluyor. Uygun bağış ve hasta eşleştirilerek nakiller gerçekleştiriliyor.

Ülkemizde halen 60 bin civarında hasta, kronik böbrek yetmezliği nedeniyle diyaliz tedavisi görüyor. Bunların 22 bini ulusal böbrek bekleme listesinde kayıtlı. Yine aynı şekilde 50 bin civarında kronik karaciğer hastası da tıbbi takip altında. Bunların da 2 bin kadarı ulusal karaciğer bekleme listesinde kayıtlı. Her gün bu listelere 25 civarında hasta ekleniyor. Ancak yine listelerde bulunan hastalardan her gün 15’inin organ beklerken hayatını kaybettiği belirtiliyor.

SGK’LILARDAN ÜCRET ALINMIYOR

Son yıllarda gerek Sağlık Bakanlığı gerekse SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu), organ naklinin önünü açan uygulamalara imza atıyor. Böylece hem organ bağışı hem de nakiller özendiriliyor. Hastalardan ameliyat karşılığında hangi isim altında olursa olsun ek ücret, katkı payı alınması yasak.
SGK’nın organ nakli için hem özel hem de üniversite hastanelerine yaptığı ödemeler de tatmin edici bulunuyor. Örneğin, üniversite hastanelerine böbrek nakli için 36 bin, karaciğer nakli için de 45-80 bin TL ödeniyor. Özel hastanelere ise yüzde 10 daha az ödeme yapılıyor. SGK, kadavradan kalp nakli için 70 bin TL ödeme yapıyor.

SADECE BEYİN NAKLEDEMİYORUZ!

Türkiye’de halen böbrek, deri, karaciğer, kalp, akciğer, pankreas ve incebağırsak nakli yapılabiliyor. Dünyada kadavradan ilk rahim naklinin de ülkemizde yapıldığını belirtelim. Sağlıkçılar, ulaştığımız noktayı “Sadece beyin nakledemiyoruz” sözleriyle anlatıyor. Ülkemizde nakli yapılan dokularsa kemik, kemik iliği, kornea ve kalp kapağı şeklinde sıralanıyor.

Organ nakli, tıptaki birçok disiplinin bir arada uyum içinde çalışmasını gerektiren bir operasyon. Bir operasyonun başarıya ulaşabilmesi için en az 40 kişilik ekibin uyumlu bir şekilde çalışması gerekiyor. Vakaya göre değişse de ortalama bir böbrek nakli ameliyatı 2-3, kalp ve karaciğer nakilleri ise 4 saat sürüyor. Türkiye’de kalp-karaciğer, kalp-akciğer, kalp-böbrek, pankreas gibi kombine ameliyatlar da yapılabiliyor.

Memorial Şişli Hastanesi Organ Nakli Merkezi Başkanı Prof. Dr. Münci Kalayoğlu, organ nakli yapabilmek için öncelikle deneyimli hekimlerin görev yaptığı üst düzey bir hastanenin şart olduğunu belirtiyor. Ardından da diğer ayrıntıları şöyle anlatıyor:

“Başarı için iyi bir ameliyathane, anesteziyologlar, yoğun bakım, nefroloji, hepatoloji, immünoloji, pediatri, kardiyoloji ve kalp cerrahisi, enfeksiyon hastalıkları, radyoloji, kan bankası, modern bir laboratuar, hemşirelik hizmetleri, otelcilik hizmetleri kısaca tüm birimlerin mükemmel olması ve multidisipliner yaklaşımda çalışabilmesi gerekir. Bütün bunlar olmadan organ nakli yapılamaz. Eğer organ nakli yapılabiliyor ve iyi sonuçlar alınıyorsa modern bir ülkede ve mükemmel bir hastanede çalışıyorsunuz demektir. Organ nakli yapılan hastalar, ömür boyu devam edecek immünosupressif (doku reddini önleyen) ilaçlar almak zorunda. Bu yüzden hayatları boyunca takip edilmeleri gerekiyor. Muayyen aralıklarla tetkikleri tekrarlanmalı ve ilaçları ayarlanmalı. İyi bir merkez, bu koşullarla 5-10 yıl içerisinde binlerce hastaya check-up ve takip hizmeti verir.”

ÖZELLER SIRAYA GİRDİ

Ülkemizde halen ağırlıklı olarak böbrek nakli yapılıyor. Ancak hem kamu hem de özel hastaneler farklı branşlarda da nakil yapmak için adeta sıraya girmiş durumda. Acıbadem Sağlık Grubu, yakında böbreğin yanı sıra karaciğer ve pankreas nakli yapmaya da hazırlanıyor. Medical Park Göztepe Hastanesi Organ Nakli Merkezi de yakın gelecekte incebağırsak, pankreas ve akciğer nakli ameliyatlara başlamayı hedefliyor. Akciğer nakli için ruhsat almış bile.
İşte bazı özel sağlık kurumlarının organ naklindeki konumları ve hedefleri...

MEDİCAL PARK HASTANELER GRUBU
En çok nakil yapan merkez
Medical Park Hastaneler Grubu’nun Antalya ve Göztepe Hastane komplekslerinde iki organ nakli merkezi bulunuyor. Antalya’daki merkez, 1 Eylül 2008’de ameliyat yapmaya başlamış. Burada canlı ve kadavra vericili böbrek, karaciğer nakli ile kadavra vericili tip 1 diyabetli hastalara pankreas nakli yapılıyor. 20 Ekim 2011 itibariyle toplam bin 513 böbrek nakline ulaşılmış. 2009’de karaciğer nakline de başlayan merkez, ilk yılında 9, 2010’da ise 18 karaciğer nakli yapmış. Bu yılın ilk 10 ayında ise 32 karaciğer nakli gerçekleştirilmiş. Son üç yılda yapılan pankreas nakli sayısı 25...
Medical Park Antalya Hastane Kompleksi Organ Nakli Bölüm Başkanı Prof. Dr. Alper Demirbaş; “Merkezimiz böbrek nakli sayısında Avrupa lideri. ABD’de bile bizim kadar böbrek nakli yapan merkez yok” diyor. Antalya’daki merkez Kırgızistan, Kazakistan, Türkmenistan, Gürcistan, Özbekistan, Azerbaycan, Hollanda, Almanya, Fransa, İngiltere, İrlanda ve Ukrayna'dan gelen hastalara da nakil yapıyor.

Prof. Dr. Alper Demirbaş’ın organ nakliyle ilgili değerlendirmesi şöyle: “Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de son dönem organ yetmezliği hastaları katlanarak artıyor. Son dönem böbrek hastalıklarında nakil olan hastaların diyalizdeki hastalara göre yaşam süresi üç kat daha uzun. Nakil yapılan bir hastanın sağlık harcamaları, 5 yılın sonunda diyaliz hastalarına göre ortalama 185 bin dolar daha az. Ülkemizde yaklaşık 60 binden fazla diyaliz hastası var. Bu hastalar için fazladan ödenen yıllık 2 milyar dolar ülke ekonomisine de büyük yük getiriyor.”

Medical Park Göztepe Hastanesi Organ Nakli Merkezi, Doç. Dr. Serdar Kaçar başkanlığında 7 Temmuz 2010’da kuruldu. Yaklaşık 20 kişilik bir ekiple çalışan merkezde, 2010’da 70, 2011’de ise 193 böbrek nakli ameliyatı gerçekleştirildi. Bu sayıyla İstanbul’daki 24 böbrek nakli merkezi arasında ilk sırada yer alıyor. Kaçar, yüzde 98.9 başarı oranıyla nakil yaptıklarını, ameliyatların yanı sıra farklı etkinliklere de imza attıklarını vurguluyor. Örneğin, İstanbul’daki 39 ilçenin müftüsüne, Kadıköy ilçesindeki tüm imamlara, yine Kadıköy ilçesindeki tüm ilköğretim ve lise müdürlerine organ bağışı seminerleri verilmiş, bağış sayısını artırmaya yönelik destek istenmiş.

Doç. Dr. Serdar Kaçar, gelecekte Türkiye’nin en büyük böbrek nakli merkezi olmayı hedeflediklerini söylüyor. Medical Park, yakında incebağırsak, pankreas ve akciğer nakline de başlamayı planlıyor. Nitekim akciğer nakli ruhsatı alınmış bile.

MEMORİAL HASTANESİ
2012’de 200 karaciğer, 300 böbrek nakledecek
Türkiye’de organ nakli yapılan ilk özel hastane Memorial. 2004 yılında Prof. Dr. Koray Acarlı öncülüğünde göreve başlayan ekibe, 2006 yılında Amerika’dan gelen Prof. Dr. Münci Kalayoğlu da katıldı. Memorial Şişli Hastanesi Organ Nakli Merkezi’nde iki profesör, dört doçent, dört doçent adayı, bir operatör ve diğer destek birimleriyle birlikte yaklaşık 60 kişi görev yapıyor. Merkez kurulduğundan beri 370 karaciğer, 520 de böbrek nakli yapmış. Bu yılın ilk 10 ayında ise 115 karaciğer nakli gerçekleştirmiş. Gelecek yıl 150-200 karaciğer, 300 de böbrek nakli planlanıyor.

Memorial Şişli Hastanesi Organ Nakli Merkezi Başkanı Prof. Dr. Münci Kalayoğlu, böbrek ve karaciğer hastalarının takip ve tedavi giderleri yüksek olduğu için Sağlık Bakanlığı’nın organ naklini desteklediğini ve önünü açtığını düşünüyor. Kalayoğlu, “10 yıl önce organ nakli gereken hastalar yurtdışında ameliyat oluyordu. 2000’li yıllarda hala tıbbi tedavi için yurtdışına milyonlarca dolar vermemiz kabul edilemez. Biz bu işi çok iyi yapıyoruz” diyor.

Bu arada, Memorial Ataşehir Hastanesi Organ Nakli Merkezi de dört ay önce faaliyete geçti. Bu merkez, önümüzdeki yıldan itibaren pankreas ve incebağırsak nakilleri yapmayı amaçlıyor. Merkezin Başkanı Prof. Dr. Kamil Yalçın Polat, aynı zamanda Sağlık Bakanlığı Böbrek Nakli Bilim Kurulu Üyesi...
Prof. Dr. Kamil Yalçın Polat’ın organ nakliyle ilgili görüşleri şöyle: “Türkiye’de her yıl bağışlanması gereken organ sayısının milyon nüfus başına en az 2 bin olması gerekiyor. Ancak maalesef 300-400 civarında kalıyor. Yani bir 10 kat daha fazla bağışa ihtiyaç var.”

MEDİCANA SAĞLIK GRUBU
Dört hastanesinde organ nakli yapıyor
Medicana Sağlık Grubu, İstanbul’daki üç, Ankara’daki bir hastanesinde nakil operasyonları yapıyor. En çok diyaliz hastası tedavi eden grup olarak bilinen Medicana, 2007’den bu yana 768 böbrek nakli gerçekleştirmiş. Medicana International Ankara Hastanesi’nde bir yıl önce karaciğer nakillerine de başlandı. Grubun organ naklinde öncü hastanesi ise Medicana Bahçelievler. Bu hastane bünyesindeki organ nakli merkezi 2007’de kuruldu. Söz konusu merkezde 2007’den bu yana 400 böbrek nakli gerçekleştirilmiş. Bu organların çoğu canlı vericilerden (dördüncü dereceye kadar hısım-akraba) alınmış.

Medicana Bahçelievler’deki ekibin nefroloji ayağında Prof. Dr. Alaattin Yıldız ve Uzman Dr. Nesriye Demirel, cerrahi ekipte ise Prof. Dr Hasan Taşçı ve Op. Dr. Sarper Işıksel bulunuyor.
Medicana Çamlıca hastanesi bünyesinde de bir organ nakli merkezi var. 18 Temmuz 2011’de faaliyete geçen bu merkezde şimdiye kadar 25 böbrek yetmezliği olan hastaya nakil yapılmış.

İstanbul Beylikdüzü’nde faaliyet gösteren Medicana International Hastanesi bünyesinde ise 21 Ağustos 2009’dan itibaren böbrek nakil merkezi var. İki yıllık sürede 208 hastaya böbrek nakli yapılmış. Merkezin sorumlusu Prof. Dr. Muzaffer Sarıyar, yılbaşından bu yana 104 böbrek nakli yaptıklarını söylüyor. Ameliyatlardaki başarı oranlarının yüzde 99 olduğunu vurgulayan Sarıyar, “Hastanemizde canlı vericilerden alınan böbrekler için yapılan operasyonlar laparoskopik sistemle gerçekleştiriliyor. Bu yöntemde kesik çok küçük olduğu için ameliyat sonrası ağrı çok az, ameliyat problemleri de minimum oluyor. Ameliyat sonrası işe dönme süresi de çok kısa” diyor.

Medicana Grubu bünyesindeki International Ankara Hastanesi’nde de organ nakli merkezi var. Bu merkezde farklı olarak son bir yıldır böbreğin yanı sıra karaciğer nakli de yapılıyor. Söz konusu merkezde bugüne kadar 135 böbrek, 25 de karaciğer nakli yapmış.

ACIBADEM SAĞLIK GRUBU
Karaciğer ve pankreas nakline de başlayacak
Acıbadem Sağlık Grubu Organ Nakli Merkezi, 11 Ekim 2010’de kuruldu. Merkezde şimdiye kadar 189 nakil gerçekleştirilmiş. Merkez bünyesinde bir nefrolog, dört cerrah ve üç organ nakli koordinatöründen oluşan çekirdek ekip görev yapıyor. Diğer destek elemanlarıyla birlikte bu sayı 30’a yaklaşıyor. Merkezin gerektiğinde büyütülebilen 16 yataklı bir servisi mevcut. Halen böbrek nakli yapan merkez, yakında karaciğer ve pankreas nakillerine de başlayacak.

Acıbadem Sağlık Grubu International Hospital Organ Nakli Merkezi Başkanı Prof. Dr. Alihan Gürkan, hasta sayısı daha fazla olduğu için böbrek nakli ağırlıklı hizmet verdiklerini söylüyor. Ancak uzmanlık alanlarının böbrek, karaciğer, pankreas ve incebağırsak nakli olduğunu ekliyor. Gürkan, organ naklinin önündeki engelleri ise şöyle açıklıyor:

“Organ naklinin önündeki en önemli engel, organ bağışının yetersiz olması ve halkın bu konuda bilinçli olmaması. Organ nakline yol açabilecek hastalıklar ve önemi konusunda bile yeterli bilgimiz yok. Bu konuda her kademede eğitim verilmesi gerekiyor.”

Akdeniz Üniversitesi ilklere imza atıyor

Üniversite hastanelerimiz de organ naklinde çığır açacak çalışmalara imza atıyor. 1991’de kurulan Akdeniz Üniversitesi Organ Nakli Merkezi de bunlardan biri... Aslında Akdeniz Üniversitesi, 1982’den bu yana organ nakli yapıyor. Üniversite, geçen yılın ağustos ayında da Bakanlar Kurulu kararıyla Organ Nakli Enstitüsü kurdu. Geçenlerde Malatya İnönü Üniversitesi’nde de benzer bir enstitü kurulması için karar alındı.

Akdeniz Üniversitesi Organ Nakli Merkezi Müdürü Prof. Dr. Gültekin Süleymanlar, organ nakliyle ilgili araştırma geliştirme çalışmaları yapabilecekleri bir enstitüye sahip olmalarından son derece memnun. Devlet Planlama Teşkilatı’ndan 3 milyon TL’lik Ar-Ge fonu aldıklarını söyleyen Süleymanlar, sağlıktaki dönüşüm çalışmaları nedeniyle ekibin nitelikli bazı isimlerinin özel hastanelere transfer olmasının burukluğunu yaşıyor. “Cerrahi gurubumuza destek alma çabalarımız sürüyor” diyen Süleymanlar, geçen yıl Türkiye’de en fazla kalp nakli yapan kurumun kendileri olduğunu vurguluyor.

Akdeniz Üniversitesi Organ Nakli Merkezi, geçen yıl 12 kalp, 220 de böbrek nakli yapmış. Süleymanlar, bu yıl da benzer bir sayı bekliyor. Ardından da merkezin çalışmalarıyla ilgili şu bilgileri veriyor:
“Şimdiye kadar en çok yeşil kartlılara nakil yapmışız. Bizim parayla pulla işimiz yok. Buraya çok emek verdim. Özel kurumlardan teklifler gelmesine rağmen bırakıp gidemedim. Biz kamusal hizmeti önemsiyoruz. Burada birçok ilke de imza attık. Akdeniz Üniversitesi, geçen yıl Türkiye’de ilk kez çift kol nakli yaptı. Dünya çapında tür nakil yapan 15’inci kurum olduk. Bu hastamız şimdi bir pamuğa temas etse bile hissedebiliyor. Bu yıl ise dünyada bir ilke imza atarak kadavradan rahim nakli yaptık. Hastamızın normal regl görmeye başladı. Yakında gebelik denememiz olacak.

Organ nakli konusunda devlet üzerine düşeni yapıyor. Akademi üyeleri de var gücüyle çalışıyor. Ancak kadavra kaynağımız az. Burada iş halka düşüyor. Düşünün, geçen yıl nakledilen 2 bin 548 böbrekten sadece 400’ü kadavradan alınabilmiş...”

Ülkemizde nakli yapılan organlar

Böbrek
Deri
Karaciğer
Kalp
Akciğer
Pankreas
İncebağırsak

Nakli yapılan dokular
Kemik
Kemik iliği
Kornea
Kalp kapağı

Yıllara göre Türkiye’de organ nakli

Organ 2006 2007 2008 2009 2010
Böbrek 949 1.302 1.665 2.362 2.502
Karaciğer 319 473 602 593 695
Kalp 45 61 50 55 86
Kalp kapakçığı 25 56 29 38 18
Akciğer 0 1 0 7 3
Kalp-akciğer 0 1 3 0 0
Pankreas 7 9 10 18 29
İncebağırsak 0 0 3 1 3
Toplam 1.345 1.903 2.362 3.074 3.336

Rahime Baş Uçar/Para Dergisi