Orta Asya'da perakendeciye iş yağmuru

Bir zamanlar ekonomik kriz ve siyasi istikrarsızlıkla boğuşan Türk Cumhuriyetleri, perakendeciler için ciddi pazarlar haline geldi. Birçok firma bu bölgede mağaza açmak için partner arıyor...

TÜRK Cumhuriyetleri, 1990’ların başından itibaren dış pazarlara açılmak isteyen birçok Türk firması için ilk adres olmuştu. O dönemde daha çok ticaret yapmak amacıyla bu ülkelerin yolunu tutan girişimcilerin bir kısmı bugün Orta Asya’nın hatırı sayılır patronları arasına girdi. Yine birçok müteahhitlik firması da ilk sermayesini bu ülkelerde kazandı. Tabii bu ülkelerde umduğunu bulamayıp, elindeki birikimi eriterek geri dönenler de oldu...

Türk Cumhuriyetleri’nin bağımsızlığını kazanmasının üzerinden 30 yıl geçti. Siyasi ve ekonomik alanda inişli çıkışlı dönemi geride bıraktılar. Henüz Avrupa Birliği normlarında olmasa da hukuk ve demokrasi alanında belli bir seviyeye ulaştılar. Ancak asıl sıçramayı ekonomide yaptıkları ortada. Özellikle Kazakistan ve Azerbaycan, petrol ve doğalgaz kaynakları sayesinde giderek zenginleşiyor. Halkın satın alma gücü artarken tüketim alışkanlıkları da değişiyor. Birtakım riskler eskiye göre çok daha az.

Bu açıdan bakıldığında Türk Cumhuriyetleri’nde özellikle perakendeciler açısından ciddi bir pazar doğmuş durumda. Nitekim Türk markaları da yüzlerini tekrar bu coğrafyaya çevirdi.
İşte bu çalışmamızda Türk Cumhuriyetleri’nin değişen yüzünü ve bu ülkelerde büyümeyi düşünen Türk firmaların planlarını araştırdık...

İPEKYOL TWİST
İlk mağazayı Astana’da açacak
Türk Cumhuriyetleri’nde henüz mağazası yok. Fakat bu konuda hazırlıklara başlamış. Bu ülkelere İpekyol ve Twist markalarıyla girmeyi düşünüyor. İlk mağazanın ise Astana’da açılması planlanıyor. İpekyol Yönetim Kurulu Başkanı Yalçın Ayaydın, bu ülkelerin tümünde mağaza açacak güçlü bir partner aradıklarını belirtiyor. Eğer böyle bir yatırımcı çıkmazsa her bir ülke için ayrı master franchise verilecek. Yalçın Ayaydın, bu konuda sürekli talep geldiğini, en önemli kriterlerinin perakende tecrübesi olduğunu ifade ediyor. Ayaydın, yatırımcılara verdikleri desteklerle ilgili ise şunları söylüyor:
“Franchise ortaklarımızın yapmaları gereken tek şey iyi personel seçmek. Bunları biz eğitiyoruz. Birlikte seçtiğimizin ürünleri biz gönderdiğimiz için lojistik konusunda da sıkıntı yaşamıyorlar. Tüm görselleri yine biz gönderiyoruz. Projeleri tek elden kendi mimarlarımız çiziyor. Mağazanın lokasyon ve büyüklüğüne de biz karar veriyoruz. Mağazanın yatırım tutarıysa o ülkedeki kiralama ve inşaat maliyetine göre değişiyor.”

ÇİFT GEYİK KARACA
Hedef 10 mağaza
Yurtdışında henüz mağazası yok. Ancak 2013 yılıyla birlikte yurtdışına açılmayı planlıyor. Bu kapsamda Azerbaycan Bakü ve Gence’de, Kazakistan Almatı ve Astana’da, Türkmenistan Aşkabat’ta ve Kırgızistan Bişkek’te ilk etapta birer mağaza açacak. İlk mağazanın 2013’ün üçüncü çeyreğinde açılması planlanıyor. Firmanın amacı birkaç yıl içinde bu ülkelerde 10 mağaza açmak.
Çift Geyik Karaca İcra Kurulu Başkanı Cüneyt Güneş, bu mağazaların bir kısmını kendilerinin bir kısmını da franchising sistemiyle açacaklarını söylüyor. Güneş, Türk Cumhuriyetleri’yle ilgili planlarını şöyle anlatıyor:
“Bu ülkelerin iklim özelliklerine göre özel bir üretim yapmayı düşünüyoruz. Karaca ve Toss markalarımızın önce erkek koleksiyonlarının tamamını bu ülkelerde satışa sunacağız. 2014 yılında kadın ürünlerini de yer vereceğiz. Güçlü finans yapısı olan bir yatırımcıya o ülkenin tüm distribütörlüğünü verebiliriz. Yani hem kendisi mağaza açabilecek hem de kendisine müracaat edene bizim kontrolümüzde mağaza açma izni verebilecek. Bayilik talep edenlere de bayilik vereceğiz. Hazırlıklarımız sürüyor. Şu anda IT (bilgi ve iletişim teknolojileri) altyapımızı tamamlamaya çalışıyoruz.”
Çift Geyik Karaca mağazasının en az 250 metrekare büyüklükte olması gerekiyor. Bir mağazanın açılış maliyeti ise 500 bin doları buluyor. Firmanın yatırımcılara destekleri ise şu şekilde: Bölgesel reklam desteği, personel eğitim desteği, bölgesel özel ürün desteği, dekorasyon mimari proje desteği, satışları geliştirici kampanya desteği.

RAMSEY
Yatırımcıya birçok desteği var
Türk Cumhuriyetleri’ndeki satış noktalarının ikisi Bakü’de bulunuyor. Kazakistan Almatı, Kustanay, Aktau, Atyrau ve Çimkent’te birer, Astana’da ise iki noktada Ramsey ürünleri satılıyor. Özbekistan Taşkent ve Namangah’ta birer, Türkmenistan Aşkabat’ta ise iki satış noktası var. Bu mağazalar franchising sitemiyle açılmış.
Ramsey Marka Direktörü Zeynep Aksu, Kazakistan, Azerbaycan ve Özbekistan’daki mağaza sayısını artıracaklarını, Kırgızistan pazarına da önümüzdeki 2 yıl içinde gireceklerini ifade ediyor. Aksu, bu ülkelerde 2 yıl içinde 6 mağaza daha açacaklarını açıklıyor. Aksu, “ülke distribütörlüğü” vermek için görüşmelere başladıklarını da belirtiyor.
Ramsey, franchising yatırımcılardan teminat mektubu istiyor. Mağazanın 100-180 metrekare büyüklüğünde olması; metrekare başına 600-800 euro dekorasyon, yine metrekare başına ortalama 700 euro da ürün yatırımı yapılması gerekiyor. Zeynep Aksu, bu ülkelerde mağaza açacak yatırımcılara vitrin düzenlemesinden kampanya iletişimlerine, reklam çalışmalarından promosyona her türlü konuda destek verdiklerini vurguluyor.

KİĞILI
Şehir franchise sistemi uyguluyor
Kiğılı’nın Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de 7, Gence şehrinde ise 1 mağazası var. Türkmenistan Aşkabat’ta 2, Kırgızistan Bişkek’te de 1 Kiğılı mağazası bulunuyor. Şirket, önümüzdeki yıl Kazakistan Almatı’da 1 mağaza daha açmayı planlıyor. Bu mağazaların tümü franchising sitemiyle açıldı ve açılıyor.
Kiğılı CEO’su Hilal Suerdem, franchising anlaşması yaptıkları firmalara şehir sınırları içinde mağaza açma yetkisi verdiklerini belirtiyor. Anlaşma yapılırken mağazanın işlek cadde üzerinde veya AVM’lerin giriş katında olması isteniyor. Mağaza büyüklüğünün ise 200-250 metrekare olması gerekiyor. İşletme sermayesi olarak 250-300 bin dolar gerektiğini belirten Suerdem, yatırımcılara dekorasyon ve ürün konusunda destek verdiklerini vurguluyor. Ardından da mağaza açıldıktan 1 yıl sonrasına kadar reklam desteğinde bulunduklarını ekliyor. Suerdem ayrıca, Ekonomi Bakanlığı’nın marka, mağaza açma, reklam ve istihdam desteğinden de yararlanılabildiğini belirtiyor.

SÜVARİ
Mağazaları kendisi açıyor
Süvari Giyim’in Almatı’da 5, Bakü ve Aşkabat’ta ise 3’er mağazası var. Bunların tamamı kendisine ait. Süvari Giyim Genel Müdürü Fatih Coşkun, yurtdışında açacakları yeni mağazalar için de franchise vermeyi düşünmediklerini belirtiyor. Her mağaza için 150 ila 200 bin dolar arasında yatırım yaptıklarını açıklayan Coşkun, yurtdışındaki mağaza, ofis, depo ve showroom yatırımlarında devlet desteklerinden yararlandıklarını belirtiyor.

SİLK & CASHMERE
Gözü Kazakistan ve Özbekistan’da
Silk & Cashmere’in Türk Cumhuriyetleri’ndeki ilk mağazası 2010 yılında Bakü’de franchising sistemiyle açıldı. Fabeks Tekstil Yönetim Kurulu Başkanı Ayşen Zamanpur, markalarının Türk Cumhuriyetleri’nde yüksek büyüme potansiyeli olduğunu düşünüyor. Zamanpur, şu anda Kazakistan ve Özbekistan için arayışta olduklarını vurguluyor.
Fabeks Tekstil, Silk & Cashmere için franchise verirken pazarı iyi tanıyan, tecrübeli adayları tercih ediyor. Belirlenen yatırımcıya İstanbul merkez ofisinde eğitim veriliyor. Yatırım için önce fizibilite çalışması yapılıyor. El sıkışılan yatırımcıya ilk etapta ülke distribütörlüğü verilmiyor. Bu yetki belli bir süre çalışıldıktan sonra devrediliyor.
Silk & Cashmere mağazasının 50-70 metrekare olması gerekiyor. Mağazanın nerede açılacağına da firmanın kendi ekibinin incelemelerinden sonra karar veriliyor. Zamanpur, mağaza açmak isteyen girişimcilere reklam desteği verdiklerini de söylüyor. Mağazada yer alacak ürünlerin renk ve beden seçimleri o ülkedeki giyim alışkanlıkları dikkate alınarak belirleniyor.

BATİK
5 yıllık iş planınız hazır olmalı
Batik’in Bakü’de franchising sitemiyle açılmış bir mağazası var. Diğer Türk Cumhuriyetleri’nin başkentlerinde de ilk etapta birer mağaza açmayı planlıyor. Bu yatırımlar ülke distribütörlüğünden ziyade bayilik yoluyla yapılıyor. Bayi adaylarında öncelikle tekstil perakendeciliğinde deneyim arıyor. Finansal açıdan kuvvetli olmaları da aranan bir diğer kriter. Teminat mektubu verenlerin tercih edildiğini de belirtelim. Yatırımcıların 5 yıllık bir iş planı sunması isteniyor. Mağaza büyüklüğününse 250-300 metrekare civarında olması gerekiyor. Batik Yönetim Kurulu Başkanı Tarık Ziyal, stok planlamasından pazarlama ve iletişim planlarına kadar her konuda bayinin yanında olduklarını vurguluyor:
“İnsan kaynakları departmanımız gerek yerinde gerekse İstanbul merkezimizde düzenlediği personel eğitimleriyle, IT departmanımız yerinde yaptıkları sistem kurulumlarıyla, görsel departmanımız da mağazaların satışa hazırlanmasında bayilerimizle yakından ilgileniyor.”

BLUEKEY
Ürünleri bu ülkelerde tanınıyor
Bluekey ürünleri, Türk Cumhuriyetleri’ndeki birçok mağazanın corner’larına girmiş durumda. Markanın Kazakistan’da ve Azerbaycan’da 2, Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan’da ise 1 satış noktası var. Bu ülkelerin birçok şehrinde corner bayilik şeklinde yayılmayı planlayan Bluekey, ülke distribütörlüğü vermeye de sıcak bakıyor.
Bluekey Yönetim Kurulu Başkanı Ali Serül, bulundukları ülkede toptan ve perakende satış ağı bulunan firmalarla görüşebileceklerini belirtiyor. Bluekey mağazası açma konusunda özellikle Azerbaycan’dan teklifler geliyormuş. Bluekey’in mağaza büyüklüğü ortalama 100 metrekare. Mağazanın işlek caddede veya alışveriş merkezinde açılması isteniyor. Bluekey’in de teminat mektubu şartı var. Ali Serül, franchise bedeli olarak 25 bin dolar aldıklarını söylüyor. Yatırım maliyeti ise ülke ve şehre göre değişiyor. Serül, yatırımcıya Bluekey standartlarında bir mağaza açabilmesi için gereken tüm danışmanlık desteğini verdiklerini hatırlatıyor.

ÇİLEK MOBİLYA
Yerel partner tercih ediyor
Çilek Mobilya mağazalarının bulunduğu 66 ülke arasında Türkmenistan, Azerbaycan ve Kazakistan da var.Şirket,  Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’ta ikinci mağazayı açmak üzere. Kazakistan’daki mağazalarının 3’ü Almatı’da, 2’si Astana’da. Bakü’de ise 3 mağazayla faaliyet gösteriyor. Bu mağazalar franchising sistemiyle açılmış.
Çilek Mobilya Yönetim Kurulu Başkanı Muzaffer Çilek, önümüzdeki dönemde Özbekistan Taşkent ve Kırgızistan Bişkek’te de mağaza açacaklarını belirtiyor. Ayrıca Kazakistan ve Azerbaycan’da ülke distribütörlüğüyle ilgili tekliflere açık olduklarını söylüyor. Çilek, distribütörlük verecekleri firmalarda aradıkları özellikleri ise şöyle özetliyor:
“Mobilya sektöründe güçlü bayi ağının olması ve dünya çapında güçlü markalarla çalışması lazım. Bir iki yıl çalışmadan distribütörlük vermiyoruz. Kriterlerimize uygun firmalarla sıkı bir iş planı yapıp, hedefler doğrultusunda anlaşma imzalıyoruz. Öncelikle o ülkenin dinamiklerini bilen yerel işadamlarıyla çalışmayı tercih ediyoruz. Bu firmalardan teminat mektubu istiyoruz. Mağazalarımızın büyüklüğü 100 ile 300 metrekare arasında değişiyor. Depo, teslimat ve montaj ekibi olan, satışı kampanyalarla destekleyen firmaları tercih ediyoruz.”
Çilek Mobilya mağazası açmanın maliyeti 200 bin euro civarında. Firma yatırımcılara teşhir ürünlerini indirimli fiyattan veriyor. Mağazanın mimarisinde maddi destek sağlıyor, satış elemanlarını da eğitiyor.

BÜROTİME MOBİLYA
Pazarı tanıyın yeter
Ofis mobilyası üreticisi Bürotime, 35’e yakın ülkeye ihracat yapıyor. Bunlar arasında Türk Cumhuriyetleri önemli bir yer tutuyor. Bakü’de 2, Astana ve Aşkabat’ta birer mağazası bulunan firma, bu mağazaları bayilik sistemiyle açmış. Bunlardan Astana ve Bakü’deki mağazalar Türk girişimciler tarafından açılmış.
Bürotime Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Tosunoğlu, Türk Cumhuriyetleri’nde mağazalaşmayı sürdüreceklerini, bunun için girişimcilere franchise vermeyi düşündüklerini söylüyor. Bürotime’ın girişimcilerden aradığı en önemli kriter pazara hakim olması. Yatırımcının belli bir ciroyu garanti etmesi ve teminat vermesi de gerekiyor. Türk Cumhuriyetleri’nde bir mağaza açmak için 100 bin dolara ihtiyaç var. Mağazanın dekorasyonu ve reklam harcamaları Bürotime tarafından karşılanıyor. Bürotime’ın Turquality marka geliştirme programına dahil olması sayesinde reklam ve tanıtım harcamalarından bayiler de yararlanabiliyor.

TERGAN DERİ
Mağazayı açıp yatmak yok!
Ayakkabı ve çanta markası Tergan’ın Türk Cumhuriyetleri’nde henüz mağazası yok. Ancak bu ülkelerin çeşitli şehirlerindeki mağazaların corner’larında ürünleri satılıyor. Tergan Deri Genel Müdürü Altan Erdinç, bu ülkelerden çok sayıda franchise teklifi almaya başladıklarını, bunların arasında daha önce bir Türk markasını bu ülkelere götürenlerin de olduğunu belirtiyor. Erdinç, bunun üzerine bu pazarları incelemeye başladıklarını, önümüzdeki dönemde mağaza açmayı düşündüklerini söylüyor.
Tergan Deri, yeni pazarlara ülke distribütörlüğü vererek giriyor. Bunu yaparken de partnerinin belli bir sürede kaç mağaza açması gerektiğini de sözleşmeye yazıyor. Ayrıca bir ciro hedefi belirliyor. Altan Erdinç, mağaza açmak isteyen yatırımcılarda aradıkları kriterleri şöyle sıralıyor:
“İlk aradığımız finansal güç. Çünkü açılan bir mağazanın oturması için en az 1 yıla ihtiyaç var. Yatırımcının bu gücü yoksa ayakta kalamaz. Teminat mektubu kesinlikle istiyoruz. Mağaza dekorunun kendi mağazalarımla aynı olması gerekiyor. Başlangıçta dekor ve reklam desteği veriyoruz. Bir mağazanın açılması için yaklaşık 500 bin dolara ihtiyaç var.”

CABANİ AYAKKABI
Her şehre bir bayi
Cabani Ayakkabı’nın Türk Cumhuriyetleri’nde henüz mağazası yok. Ancak birçok şehirdeki corner’larda ürünleri satılıyor. Bu marka da bölgede mağaza açmayı gündemine almış durumda. Cabani Ayakkabı Yönetim Kurulu Üyesi Cem Kubilay Kaban, belli başlı Türk şehirlerinde nüfusa göre bir veya iki mağaza açmak için partner aradıklarını söylüyor. Bu yatırımların her bir şehir için ayrı bayiler tarafından gerçekleştirilmesi düşünülüyor. Yarısı depo olacak şekilde 100 metrekare büyüklükte bir dükkanın olması gerekiyor. Yatırım tutarı ise 150 bin dolar civarında. Özellikle alışveriş merkezlerini tercih ettiklerini belirten Kaban, verdikleri destekleri ise şöyle açıklıyor:
“Mağazanın açılacağı yerin tespitinde yardımcı oluyoruz. Dekorasyonu kendi mimarlarımız ücretsiz çiziyor. Tanıtım amaçlı markamızın adının ve logosunun geçtiği her şeyi biz temin ediyoruz.”

TATLISES ÇİĞ KÖFTE
Ürünler dondurulmuş halde gidecek
Tatlıses Çiğköfte, Türk Cumhuriyetleri’ne distribütörlük vererek girecek. Ardından söz konusu distribütörün altında bayilikler oluşturmayı düşünüyor. Tatlıses Gıda Genel Koordinatörü Özlem Yetiş, her 100 bin nüfusa bir bayilik vereceklerini söylüyor. Türkiye’de üretilen çiğ köfte, bu ülkelere dondurulmuş olarak gönderilecek.
Tatlıses Çiğköfte ürünlerine bölgedeki girişimcilerden sürekli talep geliyormuş. Yetiş, bu taleplerin bir kısmını büyükelçilikler kanalıyla aldıklarını anlatıyor. Firmanın isteği dükkan büyüklüğü 25 metrekare. Dükkanın cadde üstünde veya alışveriş merkezinde olması gerekiyor. Distribütör firmadan teminat mektubu da isteniyor. İsim hakkı bedeli Türkiye dışındaki tüm ülkeler için 10 bin euro. Yatırım bedeli ise 20-25 bin euro civarında. Özlem Yetiş, o ülkede yapılacak her türlü reklamın giderini de karşıladıklarını belirtiyor.

NT
Birçok şehirde var
Kitap ve kırtasiye sektöründe faaliyet gösteren NT’nin Türk Cumhuriyetleri’nde çok sayıda mağazası var. Kırgızistan Bişkek’te 3, Oş’ta 2, Kazakistan Astana, Almatı, Karaganda, Çimkent ve Aktobe’de 1’er, Azerbaycan Bakü’de 3, Gence’de ise 1 mağazası bulunuyor.
NT Genel Müdür Yardımcısı Lütfü Limon, bu mağazaları kendilerinin açtığını anlatıyor. Bundan sonraki yatırımları da yine kendilerinin yapacağını belirtiyor. Limon, bu bölgede kitap kırtasiye sektöründe yatırım yapan tek Türk şirketin NT olduğunu, bu pazarlara açılmak isteyen yatırımcılara destek verdiklerini vurguluyor.

NOTA MOBİLYA
Ürün yelpazesi çok geniş
Mobilya sektörünün genç markalarından Nota, ilk mağazasını 2010 yılında İstanbul’da açtı. Şu anda 6 mağazası var. Şirketin ürünleri Kazakistan, Azerbaycan ve Türkmenistan’da ise toptancılar aracılığıyla satılıyor. Nota Mobilya Genel Müdürü Süleyman Bakan, bu ülkelerde perakende mağaza açmak için distribütörlük vereceklerini belirtiyor. Sektörde Nota Plus markasıyla faaliyet gösteren firmanın yaklaşık 300 farklı model ürünü var. Kokulu ve klima özellikli kumaşlardan üretilen yatakları da ciddi talep görüyor. Ev mobilyası dışında hastane, ofis, otel ve kamu kuruluşlarında kullanılabilecek mobilya da üretiyor. Süleyman Bakan, ürün gamına ev dekorasyon ürünlerini de eklediklerini, bu grup içinde duvar ve masa saatinden bibloya, halıdan avizeye çok sayıda eşyanın yer aldığını söylüyor. Bakan, distribütörlük anlaşması yapacakları firmalara reklam konusunda destek verdiklerini belirtiyor.

DEFACTO
Ülke distribütörlüğü veriyor
DeFacto, ilk yurtdışı mağazasını geçen şubat ayında Almatı’daki Aport Alışveriş Merkezi’nde (AVM) açtı. Buradaki yoğun ilgi üzerine ikinci mağaza, temmuz ayında yine bu şehirdeki ADK AVM’de faaliyete geçirildi. İki mağaza da franchising sistemiyle açıldı. Firmanın Azerbaycan’da da bir mağazası var. DeFacto Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı İhsan Ateş, bu yatırımlar için ülke distribütörlüğü verdiklerini belirtiyor. Ateş, yurtdışında mağaza açmaya karar verirken ülkelerin gayri safi milli hasılasını dikkate aldıklarını, kişi başı milli gelirin 11 bin dolar ve üzerinde olduğu ülkeleri tercih ettikleri söylüyor. İhsan Ateş, “Türk Cumhuriyetleri’ndeki yeni AVM projelerini inceliyoruz. Uygun yerlerde mağaza açmaya devam edeceğiz” diyor.

KİNG PAOLO
Önce eğitim, sonra yatırım
Ayakkabı markası King Paolo’nun Bakü’de 5, Astana ve Aşkabat’ta ise 2’şer mağazası var. Tümü franchising sistemiyle açılmış. King Paolo Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Turan, bu sistemle yeni mağazalar açmaya devam edeceklerini belirtiyor. King Paolo, yatırımcılarla distribütörlük anlaşması imzalıyor. Bu firmaların reklam giderlerinin yarısını karşılıyor. King Paolo mağazalarının büyüklüğü 80 ila 130 metrekare, bir mağazanın maliyeti ise 150 ila 200 bin dolar arasında değişiyor. Ayakkabılarını sağlık ve rahatlık üzerine konumlandıran firma, bu yüzden ürünlerinin tüm özelliklerinin mağaza yatırımcısı tarafından bilinmesine özel önem veriyor. Bu konuda da yatırımcıya eğitim veriyor.

JIMMY KEY
Ülke distribütörlüğü veriyor
Ukrayna’da mağazaları bulunan hazır giyim markası Jimmy Key’in Türk Cumhuriyetleri’nde mağazası yok. Ancak bu ülkelerde yaşayan Türk girişimcilerden ülke distribütörlüğü için talepler gelmeye başlamış. Firmanın öncelikli hedefi de bu sistemle mağazalaşmak.
Markanın sahibi Sun Tekstil’in Yönetim Kurulu Başkanı Şükrü Ünlütürk, bu ülkelerde sağlam bir partnerle işbirliği yapmak istediklerini belirtiyor. Ünlütürk, prensipte anlaştıkları firmayla önce 1 yıllık hedef belirlediklerini ve bu süre zarfında orada başka hiç kimseye mal vermediklerini anlatıyor. Bu 1 yıl boyunca reklam ve pazarlama desteğinde bulunuluyor. Yılsonunda ulaşılan ciroya göre de daha uzun süreli sözleşme imzalanıyor.
Mağazaların en az 120 metrekare büyüklükte, AVM içinde veya popüler cadde üzerinde olması gerekiyor. Mağazada olması istenen ürünlerin alınması da zorunlu. Firma isim hakkı istemiyor. Ancak sipariş bedelinin yüzde 25 sipariş anında, geri kalanı ise teslimattan önce tahsil ediliyor. Bir mağazanın açılması için dekorasyon, ürün ve personel gideri olarak ortalama 100 bin dolar gerekiyor. Sun Tekstil reklam, tanıtım ve IT konusunda yatırımcılara destek veriyor. Şükrü Ünlütürk, ülkenin önemli lokasyonlarında mağaza açmak isteyenlere birtakım özel desteklerinin de olduğunu belirtiyor.

****************

KAZAKİSTAN
En zengin Türk Cumhuriyeti
Rusya hariç Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkeleri içinde kişi başına düşen milli gelirin en yüksek olduğu ülke. 16.7 milyon nüfusun bulunduğu Kazakistan’da kişi başı milli gelir yaklaşık 13 bin dolar. Üstelik bu rakam her yıl nominal yüzde 15 civarında artıyor. 1999-2011 yılları arasında hızlı bir ekonomik büyümenin gerçekleştiği ülkede, halkın yaşam standardı ciddi oranda yükselmiş durumda. Bu iyileşme işsizlik rakamlarından da rahatça görülüyor. 1999 yılında yüzde 13.5 olan işsizlik oranı, 2011’de yüzde 5.3’e gerilemiş durumda. Reel ücretlerdeki artışın da etkisiyle tüketim malları ithalatı sürekli artıyor.
Kazakistan’da dayanıklı ve dayanıksız tüketim malları pazarının büyüklüğü yaklaşık 25 milyar dolar. Bunun 10 milyar dolarlık kısmını hızlı tüketim malları, geri kalanını ise mobilya, tekstil, otomotiv gibi ürünler oluşturuyor. Hazır giyimde en büyük pazarı kadın ürünleri oluşturuyor. Özellikle lüks ürünlere büyük bir talep var. Bu pastanın büyüklüğü 1 milyar doları buluyor. Kazakistan’da yerli üretim fazla değil. Mobilya, ev tekstili ve pahalı alkollü içeceklerin de pazar potansiyeli yüksek. Ayrıca yiyecek ve içecek pazarı da hızla büyüyor. Bu sektörde de üst kategoride hizmet verecek işletmelere ihtiyaç var.
Kazakistan’da Türk ürünlerinin imajının çok yüksek olduğunu da belirtelim.
AVM yatırımları son dönemde artmış durumda. Şu anda ülke genelinde 20 civarında AVM bulunuyor. Büyük ölçekli 7 AVM’nin de inşaatı sürüyor. AVM’lerde mağaza kiraları 30 dolardan başlayıp 160 dolara kadar çıkıyor. Cadde mağazaların kiraları ise 25 ila 100 dolar arasında değişiyor.

Mert SARI / Türk-Kazak İş Konseyi Başkanı

“Avrupa standartlarında ürün istiyorlar”

Kazaklar, Avrupa standartlarındaki ürünlere talep gösteriyor. Ürünlerin ambalajı ve sunumu, satışta son derece önemli bir faktör. Mağazanın dekorasyonundan personeline kadar her şeyin belli bir standartta olması lazım. Girilecek sektörle ilgili mutlaka pazar araştırması yapılmalı. Genel olarak yeniliye açık ve yeni sunulan ürünlere ilgililer. İlk etapta tüketici memnuniyeti sağlanırsa ciddi bir müşteri kitlesine ulaşılabilir.

---------------

AZERBAYCAN

Lüks mallara talep artıyor

Bağımsızlığın ilan edildiği 1991’den 1995 yılına kadar yüzde 60 küçülme yaşayan Azerbaycan ekonomisi, daha sonra enerji sektöründeki büyüme sayesinde yükselişe geçti. Halen petrol ve doğalgaz sektörleri ülkedeki ekonomik büyümenin motoru durumunda. Yabancı sermayenin büyük kısmı da bu sektörlerde yoğunlaşıyor. Son yıllarda küresel piyasalarda petrol ve doğalgaz fiyatlarının yükselmesi Azerbaycan ekonomisini de büyüttü. Haliyle iç piyasada tüketici talebi de hızla artıyor. 9.1 milyon nüfusun bulunduğu Azerbaycan’da kişi başı milli gelir 10 bin 200 dolar civarında. Genel olarak kaliteli ancak fiyatı uygun ürünler tercih ediliyor. Kadın, erkek, çocuk hazır giyim ve ayakkabısında günlük giyime yönelik ürünlerde boşluk var. Küçük ve orta büyüklükte marketlere de ihtiyaç duyuluyor. Ayrıca gelir seviyesi yüksek olan tüketicilerin sayısı artıyor. Bu kesim arasında lüks marka kullanımı da yayılıyor. Restoran işletmeciliğinde de halen ciddi potansiyel var. Özellikle dünya mutfaklarına ilgi çok fazla. Alışveriş merkezi (AVM) sayısında da son yıllarda ciddi bir artış gözleniyor. Bakü’de Park Bulvar, 28 Mall, Metro Park gibi büyük AVM’ler inşa edildi. Ancak Bakü dışındaki şehirlerinde AVM eksikliği sürüyor. AVM’lerdeki kiralar lokasyona göre değişmekle birlikte metrekare bazından fiyatlar 25-30 euro civarında.

Cengiz GÜL / Türk-Azerbaycan İş Konseyi Başkanı

“İleride Dubai gibi olabilir”

Azerbaycan’ın bugünkü durumunu Dubai’nin 10 yıl önceki haline benzetmek mümkün. Bakü başta olmak üzere ülkenin birçok bölgesinde modern ve gösterişli yapılar, ticaret, kültür, eğitim ve sağlık merkezleri, konutlar inşa ediliyor. Petrol ve doğalgazdan elde edilen sermayenin belli bir kısmı sosyal amaçlı projelere harcanıyor. Son yıllarda Azerbaycan hükümeti tarafından yürütülen politikalar çerçevesinde, gayrimenkul ve petrol sektörlerine verilen önem gözle görülür şekilde artıyor. Tarım ve turizm sektörlerinde de büyük hacimli projeler hayata geçiriliyor.

---------------

ÖZBEKİSTAN

Global krizlerden etkilenmiyor
Özbekistan, bütçe fazlası ve düşük kamu borcu sayesinde küresel ekonomik krizden etkilenmeyen ülkelerden. 2012’nin ilk 9 ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 8.2 ekonomik büyüme gerçekleştiren ülke, aynı dönemler itibariyle sanayi üretiminde yüzde 7.2 artış sağladı. Günümüzde devasa yapıların yükseldiği başkent Taşkent, ülkenin ekonomik büyümesinin bir göstergesi. Özbekistan’ın ekonomik büyümesinin temelinde doğal kaynaklar, özellikle de doğalgaz yatıyor. Doğalgaz rezervinin 1.5 trilyon metreküp civarında olduğu tahmin ediliyor. Üretilen doğalgazın yüzde 40’ı ihraç ediliyor. Özbekistan ayrıca dünyada en fazla kömür rezervine sahip ikinci ülke...
İşçiliğin ve elektrik maliyetinin düşük olduğu Özbekistan'da Türk firmaları için tekstil sektörü ve büyük ölçekli ayakkabı üretimiyle ilgili projeler cazip bir yatırım alanı. Özellikle yabancı yatırımcılar açısından cazip hale gelen telekomünikasyon, turizm, enerji ve inşaat da büyüme potansiyeliyle önümüzdeki yıllarda çok daha fazla ilgi görecek sektörler.
Özbekistan'ın en önemli sektörü tekstilde, pamuğun büyük bir bölümü Kore şirketlerinin kurduğu fabrikalarda işleniyor. Ülkede Bursel Holding, Kansay-Tekmen, Asnam Tekstil gibi bu sektörde faaliyet gösteren Türk şirketi sayısı da hayli fazla.
Halen yürürlükte olan yasaya göre 300 bin-3 milyon dolar arasındaki yatarımlar 3 yıl, 3-10 milyon dolar arasındaki yatırımlar 5 yıl, 10 milyon dolar ve üzerindeki yatırımlar ise 7 yıl süreyle gelir vergisinden muaf tutuluyor.
Yeni alışveriş merkezlerinin inşa edilmesiyle birlikte perakende sektöründe de canlanma başlamış durumda. Taşkent’in en büyük alışveriş merkezlerinden Gum’da mağaza kiraları 30-50 dolar civarında.
Özbekistan’da gümrük vergileri yüksek. Ancak bu ülkede üreteceğiniz ürünleri Rusya ve diğer Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerine sadece KDV ödeyerek ihraç edebiliyorsunuz.

Zeynel DOĞAN / Elips Tekstil

“Tekstil ve gıdada potansiyel yüksek”

Özbekistan’daki tekstil üreticilerine makine satıyoruz. 2003 yılından bu yana Taşkent’te kendi ofisimiz var. Özellikle tekstil ve gıda sektörlerinde ciddi potansiyel var. Dünyanın önemli pamuk üreticilerinden olan Özbekistan’da daha çok triko ve çorap üretiliyor. Diğer tekstil ürünleri açısından boşluk var.
Özbekistan, organik meyvecilik için uygun. Narenciye ve zeytin dışında hemen her şey üretilebilir. Cevizde dünyaya çapında söz sahibi olan ülkede elma, kayısı ve şeftali üretimi de yaygın. Seracılığa da elverişli bir ülke.
Özbekistan’da binalar devlete ait. Devlet istediği zaman sizi bulunduğunuz binadan çıkarabiliyor. Fakat o binanın arazisinin kullanım hakkını satın alırsanız size alternatif bir yer göstermek zorunda. Yatırımcılara özellikle bu konuyu dikkate almalarını öneriyorum.

--------------

TÜRKMENİSTAN

Türkiye’yi stratejik ortak ilan etti
2 trilyon metreküp rezerviyle Orta Asya ülkeleri arasında en fazla doğalgaza sahip ülke olan Türkmenistan’da yaklaşık 400 milyon ton da petrol rezervi var. Pamuk ve tekstil ile gıda işlemeciliği de ülkenin önemli sektörleri arasında yer alıyor.
Çin’le kurduğu doğalgaz satış birliği sonrası Çin Kalkınma Bankası’ndan alınan 10 milyar dolarlık uzun vadeli kredi sayesinde doğalgaz alanında yeni tesislerin kurulmasına hız verildi. Doğalgaz sattığı ülkelerin artmasıyla birlikte ülke gelirlerindeki büyümenin önümüzdeki dönemde de sürmesi bekleniyor. Türkmenistan’ın dünyanın önde gelen pamuk üreticileri arasında yer aldığını da hatırlatalım. Yaklaşık 5 milyon nüfusun bulunduğu ülke kişi başı milli gelir 7 bin 500 dolar düzeyinde. Üstelik bu rakam her yıl istikrarlı bir şekilde artıyor. İzlenen kalkınma politikaları çerçevesinde tüm şehirlerinde konut, okul, alışveriş merkezi, hastane ve diğer kamu binalarının yapımına hız verilmiş vaziyette. Awaza Milli Turizm Bölgesi’nde yeni otel inşaatları devam ediyor. 2016 ekonomik programını hazırlayan Türkmenistan, bu planda Türkiye’yi stratejik ortak olarak görüyor.
Türkiye’nin Aşkabat Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği verilerine göre Türkmenistan’da 200’e yakın Türk firması var. Bunlar başta inşaat sektörü olmak üzere inşaat malzemeleri, tekstil, beyaz eşya, turizm, kırtasiye, restoran işletmeciliği, nakliye, oto satış-tamir alanlarında faaliyet gösteriyor. Tekstil alanında yapılan yatırımlar sayesinde daha önce pamuğun tamamını ihraç eden ülke, Orta Asya’nın tekstil ve hazır giyim merkezine dönüşmüş durumda.
Perakende sektörü büyük ölçüde fiyata endeksli olduğundan özellikle düşük kaliteli Çin mallarına talep gösteriliyor. Ülkede gerek hazır giyim gerekse gıda mağaza zincirleri yok denecek kadar az. Uluslar arası markalar da bu pazara henüz girmiş değiller. Yiyecek-içecek satışları genellikle geleneksel açık pazarlarda yapılıyor. Bu açıdan bakıldığında bakir bir pazar özeliğini koruyan Türkmenistan, Türk perakende şirketleri için ciddi fırsatlar sunuyor.
Başkent Aşkabat’ta birçok alışveriş merkezi var. Bunların başında Çöl Pazarı, Rus Pazarı, Univermag, Payitagt, Altın Asır ve Köpetdag Pazarı geliyor. Başkentte Yimpaş’ın da bir alışveriş merkezi var. Ancak ülkede ticaretin büyümesi bu merkezlere olan ihtiyacı da artırmış durumda. Önümüzdeki dönemde başta Aşkabat olmak üzere büyük şehirlerde yeni alışveriş merkezlerinin açılması bekleniyor.

------------

KIRGIZİSTAN

Gayrimenkul, diğer sektörleri de canlandırdı
Orta Asya’nın tam da ortasında bulunan Kırgızistan’da halk yaklaşık 2 yıl önce ayaklanarak mevcut yönetimi devirdikten sonra yeni cumhurbaşkanını seçerek ülkenin siyasi yaşamında yeni bir dönem başlattı. Almazbek Atambayev’in Devlet Başkanı seçilmesinin ardından hukuk ve bürokrasi konusunda yapılan reformlar ve yolsuzlukların üzerine gidilmesi sayesinde demokratikleşme yolunda önemli adımlar atılmış oldu. Bunun da etkisiyle son 2 yılda ekonomide hızlı bir büyüme sağlandı.
Kırgızların tüketim alışkanlıkları aşağı yukarı bize benziyor. Tüketimin yüzde 85’ini ithal ürünler oluşturuyor. Bunun yüzde 30’u lüks ürün.
Ülkenin yaklaşık 5.5 milyon nüfusu var. Ancak 1 milyon Kırgız vatandaşı da Rusya’da yaşıyor. Ülke dışında yaşayanların Kırgız ekonomisine ciddi katkıları var. Özellikle gayrimenkul sektörünün canlanmasında ülke dışındaki Kırgızların etkisi çok fazla. Emlak sektöründe fiyatlar 2009 yılından bu yana artıyor. Lüks konutların metrekaresi 700-800 dolar arasında değişiyor. Konutlar kaba inşaat halinde satılıyor.
Vasıfsız bir işçinin net ücreti 100 dolar. Tecrübeli işçinin ücreti ise 200 ila 400 dolar arasında değişiyor. Ancak kişi başı milli gelir 900 dolar düzeyinde.
Son yıllarda gelişen konfeksiyon sektörü ülkenin başlıca sanayisi haline geldi. Birçok markaya üretim yapan Kırgız firmalar, kaliteli ürünleriyle isimlerinden söz ettirmeye başladılar. Orta Asya’nın en büyük açık pazarı olan Dordoy Pazarı da ekonomiyi büyüten diğer bir unsur. Bu pazarda hem Kırgız ürünleri hem de Çin’den gelen her türlü ürün Orta Asya ülkelerinden gelenlere satılıyor.
Ülkede elektriğin kilovat saat ücreti 2.5 sent. Kazakistan, Özbekistan, Rusya ve Çin’e elektrik ihraç ediyor.

Ahmet KAYA / Türk-Kırgız İş Konseyi Başkanı

“Alışveriş AVM’lere kayıyor”

Başta Bişkek olmak üzere büyük şehirlerde ticaret ve alışveriş tarzı değişmeye başladı. Pazar ve sokak satıcılığından AVM’lere doğru bir yönelme var. Şu anda birkaç AVM var fakat bunlar yetersiz. AVM’lerdeki dükkanların kirası metrekare bazında 20 dolardan başlıyor. Ticarethane açılması konusunda bürokrasi bir hayli azaltıldı. Ana caddeler üzerindeki mağazaların genel olarak AVM’lerde de şubeleri var. Bişkek dışında Oş ve Celalabad şehirlerinde de ticaret hareketli. Yatırım ortamı oldukça uygun. Türkiye’yle ilişkileri geliştirmeye çalışıyorlar.

Özbey Men/Para Dergisi