Yeni Libya'ya ilk giden kazanacak

Arap baharının ardından Libya’da sular durulmaya başladı. Bugüne kadar daha çok müteahhitlerin boy gösterdiği ülkede artık gıdadan hazır giyime, mobilyadan beyaz eşyaya irili ufaklı tüm şirketler için yeni fırsatlar oluştu...

TÜRK işadamı ve girişimcileri yurtdışında gözlerini ilk Libya’da açtılar. Özellikle müteahhitlik firmalarımız sermayelerinin önemli bir kısmını bu ülkede üstlendikleri projelerden elde etti. Ancak Kuzey Afrika’da patlak veren Arap baharı, Libya’yı da siyasi ve ekonomik olarak büyük bir kaosa soktu. 42 yıllık Kaddafi yönetimi devrildi. Halk ayaklanmaların Libya ekonomisine faturasının 7.7 milyar doları bulduğu tahmin ediliyor.

Libya’da iki hafta önce yapılan genel seçimlerde, geçici yönetimin başbakanı Mahmud Cibril önderliğindeki Liberal Ulusal Güçler İttifakı birinci parti olarak çıktı. Siyasi hayatın normalleşmesiyle birlikte ekonominin de canlanmaya başladığı Libya, Türk firmaları için yeniden büyük bir pazar olmaya aday. Öyle ki yeni Libya sadece müteahhitler için değil tüm girişimciler için potansiyeli yüksek bir pazar görüntüsü veriyor.

Gelirlerinin önemli bir bölümü petrole dayalı olan Libya’dan çıkarılan ham petrolün yüzde 25 işlenebiliyor. Bu oranı artırmak için mevcut rafinerilerin yenilenmesi ve yenilerinin kurulması konusunda çalışmalar başlatılmış durumda. Bu yatırımların hayata geçmesi halinde ekonominin daha da canlanacağına kesin gözüyle bakılıyor. Bunun yanı sıra birçok alt ve üstyapı projesinin de önümüzdeki dönemde hayata geçirilmesi bekleniyor.

Libya, 2011 yılında hedef pazarlar arasında en çok yabancı yatırım çeken 10’uncu ülke oldu. Yeni dönemin sunduğu fırsatları değerlendirmek için birçok yabancı şirketin yatırım yapmaya başladıkları gözleniyor.

75 MÜTEAHHİDİMİZ VAR

Başta da belirttiğimiz gibi Libya, daha çok müteahhitlik firmalarımızın faaliyet gösterdiği bir ülke. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) verilerine göre bu ülkede iş yapan 75 Türk müteahhitlik firması var. Toplumsal olaylar yüzünden inşaatları yarım kalan bu firmaların hakedişlerinin bir kısmı henüz ödenmedi. Türk-Libya İş Konseyi Başkanı Ersin Takla, hakedişlerle ilgili ciddi bir çalışma yaptıklarını belirtiyor:

“Konsolide alacak-borç envanteri çıkardık. Ödeme aşamasında olan ve henüz bu aşamaya gelmeyen alacaklarla zarar-ziyan miktarlarını tespit ettik. Bu dokümanları ilgili mercilere ilettik. Bu konuda Ekonomi Bakanlığımız ile tam bir koordinasyon halindeyiz. Sorunlar Libya’daki karar mekanizmalarının son derece belirsiz ve yavaş işlemesinden kaynaklanıyor. Çünkü yeni hükümet karar verme konusunda çekimser. Ancak bunu da anlayışla karşılamak gerekiyor.”

Ersin Takla, 42 yıl süren Kaddafi yönetiminden sonra ülkede demokratik bir yapının kurulacağına ve geçmişte yaşanan yolsuzlukların tekrarlanmayacağına inanıyor. Yeni sistemin oturmasının zaman alacağını ifade eden Takla, bunu da normal karşılamak gerektiğini vurguluyor. Libya tarafının kendilerini ihtilal sırasında ve sonrasında destekleyenlerle sıcak temas içine girdiğini belirten Takla, tarafsız kalanlara ise son derece soğuk baktıklarını söylüyor. Hatta Takla’la göre Libyalılar, bu devletlerin şirketleriyle iş yapmama konusunda son derece kararlı. Bu süreçte Türk şirketleri ise büyük destek görüyormuş.

ÖNEMLİ BİR PARTNER ADAYI

Türkiye ile Libya arasındaki dış ticaret daha çok ham petrol ithalatına dayanıyordu. Ancak bu tablo son yıllarda değişti. Çünkü yıllardır hedef pazarlardan biri olan bu ülkeye ihracatımız ciddi oranda artış gösterdi. Bunun da etkisiyle en fazla ihracat yaptığımız ülkeler sıralamasında 2000 yılında 51’inci sırada bulunan Libya, 2009’da 15’inci basamağa kadar yükseldi. Ancak ülkedeki siyasi olayların ekonomiyi olumsuz etkilemesi yüzünden geçen yıl 41’inci sırada geriledik.

Türkiye Libya’ya en fazla buğday unu ihraç ediyor. İkinci sırada ise başta çubuk demir olmak üzere inşaat malzemeleri geliyor. Bunu çimento, plastik boru, kablo, mobilya, elektrik transformatörleri, işlenmiş doğal taşlar, madencilikte kullanılan makineler, mücevherat, buzdolabı ve klima izliyor. Ayrıca çocuk giysileri ve dokuma halı da sattığımız ürünler arasında göze çarpıyor.

Müteahhitler ve gıda ihracatçıları için vazgeçilmez bir pazar olan Libya, perakende şirketleri için de ayrı bir öneme sahip. Hatta Birleşmiş Markalar Derneği bu ülkeyi adeta markaja almış durumda. Çünkü organize perakendecilikte büyük bir sıçrama bekleniyor. Şu anda birçok alışveriş merkezi yapım aşamasında. Bunlardan bir kısmını Rönesans Holding gerçekleştiriyor. 2012 sonuna kadar yaklaşık 1 milyon metrekare kiralanabilir alanın devreye girmesi bekleniyor.

MARKALARIMIZA GÜVEN TAM

Libya’da alışveriş merkezi inşa eden gruplardan biri de Turkmall... BU grubun Trablus’ta iki alışveriş merkezi projesi var. Bunlardan Forum Oyia’nın kaba inşaatı bitmek üzere. Kaddafi yönetimine karşı toplumsal olayların başladığı günlerde inşaata ara verilmiş. Yaklaşık 500 Türk çalışan Türkiye’ye getirilmiş.

Bir diğer proje Forum Andalüs ise şu anda proje aşamasında. Turkmall Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Levent Eyüboğlu, bu AVM’leri Libya Devlet Fonu’na yaptıklarını söylüyor. Forum Oyia, 240 mağazadan oluşuyor. Turkmall bu AVM’nin kiralamasına da başlamış. Eyüboğlu, 25 Türk firmayla kira kontratı imzaladıklarını söylüyor ve şöyle ekliyor:

“Libya’da perakende sektörünün hızla büyüyeceğini düşünüyorum. Nüfusu az fakat doğal kaynak geliri yüksek bir ülke. İthalattan vergi alınmıyor. Libyalılar Türk markalarına karşı sempati duyuyor. Bu avantajı değerlendirmek lazım. Hazır giyim firmaları açısından en önemli sorun ise taklit ürünlerle mücadele konusunda yasaların yetersiz olması. Ancak önümüzdeki dönemde hem bu sorunun çözüleceğini hem de kira kontratlarının değerinin yasal güvence altına alınacağını düşünüyorum.”

MAĞAZA AÇILIŞLARI HIZLANDI

Orka Group’un Damat Tween markalı ürünleri yaklaşık 20 yıldır Libya’da satılıyor. Bu ülkede kendi mağazasını açmayı planlayan şirket, siyasi olaylar yüzünden bu projesini askıya almış. Orka Group Yönetim Kurulu Başkanı Süleyman Orakçıoğlu, Trablus’taki mağazayı yıl sonuna kadar açacaklarını belirtiyor. Ardından da bu ülkedeki durumu ve yeni potansiyeli şöyle özetliyor:

“Libya’daki siyasi ve ekonomik konjektürel değişimler bazı planlarımızı askıya almamıza neden oldu. Örneğin, Trablus’un en iyi lokasyonunda yer alacak bir mağazamızın açılışını ertelemek zorunda kaldık. Önümüzdeki günlerde özellikle Türk markalarının Libya’da çok etkin olacağını düşünüyorum. Ertelediğimiz projelerimizi hayata geçirmek istiyoruz.”

Koton’un da Trablus’ta franchising sistemiyle açılmış bir mağazası var. Şirket, önümüzdeki ay Bingazi’de de iki mağaza açacak. Koton Yönetim Kurulu Başkanı Yılmaz Yılmaz, Libya’daki partnerlerinin perakende sektöründe 10 markanın temsilciliğini yürüttüğünü belirtiyor. Koton, bu ülkede 2013 sonuna kadar 4 mağazaya ulaşmayı planlıyor. Türk markalarının Libya’da beğenildiğini vurgulayan Yılmaz, önlerinin açık olduğunu düşünüyor:

“Bu pazara çok hızlı girmiştik. Aynı hızla kaldığımız yerden devam ediyoruz. Bayimizin elinde yaklaşık 10 marka var. En başarılısının Koton olduğunu ifade ediyor. Genel olarak baktığımızda çok önemli politik değişiklikler ekonomik hayata henüz yansımadı. Ancak ilk değişiklikler kanımca yönetim ve organizasyon alanında olacak. Kaddafi döneminde devlet bürokrasisi oluşmamıştı. Bürokrasinin oluşması gelirin el değiştirmesine neden olacak.”

Collezione, Libya’da mağaza açmaya 2010 yılında karar vermiş. Başkent Trablus’un en işlek caddesindeki mağazayı açacağı sıralarda başlayan olaylar yüzünden bunu ertelemek zorunda kalmış. Firma bu mağazayı bir süre daha açmayı düşünmüyor. Yerine Bingazi’de bir mağaza açmaya hazırlanıyor. Mağazanın dekorasyonu bitmek üzere.

Collezione Yönetim Kurulu Üyesi Emre Akyiğit, inşaatı süren birçok alışveriş merkezinde mağaza kiraladıklarını söylüyor. Akyiğit, “Kuzey Afrika’ya Libya’dan adım attık. Bu ülkede perakende sektörü yeni gelişiyor. Türk tekstilinin kalite algısı sayesinde ürünlerimize ilgi var. Bu coğrafyada kısa sürede istikrarlı bir büyüme yakalayacağımızı düşünüyoruz” diyor.

İNŞAAT, MOBİLYAYI DA CANLANDIRDI

Libya pazarında Arap baharından sonra canlanma olduğunu düşünenlerden biri de Çilek Mobilya Genel Müdürü Muzaffer Çilek. İnşaat sektöründeki canlanmanın mobilyaya da yansıdığını belirten Çilek, mobilya satışlarında patlama yaşandığını söylüyor. Çilek’in yeni dönemle ilgili değerlendirmesi şöyle:
“Baskıcı ve tutucu sistem değiştiğinden yastık altında biriken paraların harcanabileceği yeni alanlar oluştu. Hemen her sektörde büyümeye çok açık bakir bir pazar olduğunu düşünüyorum. Şu anda Bingazi ve Trablus’ta üç mağazamız var. Bunlardan ikisini Arap baharı sonrası, çok yakın tarihlerde açtık. Misurata'da bir mağaza daha açıyoruz. Mağaza sayısını önümüzdeki 2 yılda 10’a çıkarmayı hedefliyoruz. Libya, mobilya sektörü açısından çok önemli ve potansiyel arz eden bir pazar. Çilek olarak Libya'da stratejik bir ortak ile markalaşma ve mağazalaşma yolunu seçtik. Libya’yı geçici değil, ileride kuzey Afrika ülkeleri arasında en önemli paya sahip olacak, potansiyeli yüksek bir pazar olarak görüyoruz.”

6.5 MİLYON DOLARLIK YATIRIM

Doğtaş da 2002 yılından bu yana Libya’da. Bu ülkede bayileri kanalıyla satış satıyor. Şu anda 6 bayisi var. Bunlardan ikisi Trablus ve Misurata’da birkaç ay önce açıldı. Doğtaş Genel Müdürü İsmail Doğan, genç odasından yemek ve yatak odası takımlarına kadar ürettikleri tüm ürünlerin Libya’da talep gördüğünü ve yoğun sipariş aldıklarını belirtiyor. Ardından da bu pazarla ilgili şu değerlendirmeyi yapıyor:

“Siyasi olayların yoğun olduğu dönemde biz de oldukça etkilendik. Yaşanan devrim nedeniyle yenilenen ve çoğu yatırımcı için de cazip bir ülke durumuna gelen Libya’da Doğtaş olarak hız kesmeden büyümeye ve güçlenmeye devam ediyoruz. Orta ve büyük ölçekli mobilya şirketleri için yeni fırsatlar sunan Libya, bizim için son derece önemli bir pazar. Bu yüzden yatırımlarımızı artırdık. Libyalı AlBorj firmasıyla 2012 yılı için toplam 6.5 milyon dolarlık yatırım anlaşması imzaladık. Önümüzdeki dönemde Bingazi ve Trablus’un en önemli caddelerinden Grgarch’ta yeni mağazalar açmak için de anlaşma yaptık. Türk ürünlerinin kalite ve fiyat açısından cazip olması Libya pazarında büyümeye ve güçlenmeye imkan tanıyor. Biz de Libya mobilya pazarında önemli bir yer edindik. Artan talepleri ve ardı ardına gelen siparişleri karşılamaya çalışıyoruz. Bu başarımızı yeni yatırımlarla sürdürmeye devam edeceğiz. Bu pazarda rekabetin ilerleyen dönemde belirgin bir şekilde hissedileceğini ve rekabetin artacağını düşünüyoruz.”

Joint venture yatırımı yapın

Libya yasalarına göre şirketlerin mutlaka bir Libyalının yönetiminde olması gerekiyor. Yabancılar her hangi bir limited şirkete en fazla yüzde 49 oranında ortak olabiliyor. Hissedarların sayısının en az 3, en fazla 25 olması gerekiyor. Libya’daki yabancı firmalar faaliyetlerini genellikle temsilcilikleri vasıtasıyla yürütüyorlar. Ülkeye yabancı sermaye girişi bu nedenle daha çok joint venture (ortak girişim) şeklinde gerçekleşiyor. Temsilcilik açmak için Ekonomi, Ticaret ve Yatırımlar Bakanlığı’ndan izin almak gerekiyor. Büro açabilmeniz için Libya’daki herhangi bir bankada minimum 50 bin Libya Dinarı (yaklaşık 38 bin dolar) tutarında hesabınızın olması lazım.

Ersin TAKLA / Türk-Libya İş Konseyi Başkanı

“Türk mallarına talep artıyor”

Libya’ya her türlü inşaat malzemesi, beyaz eşya, mobilya, tekstil, gıda maddeleri ve elektrik malzemeleri satıyoruz. Devrim sırasında sağlanan destek sebebiyle Türk malları daha fazla tercih ediliyor. İki ülke arasındaki ulaşım kolaylığı ve vizenin olmaması ticareti son derece rahatlatıcı bir faktör. Bu ülkeyle iş yapmanın en önemli koşulu bire bir temas sağlamak ve bunu kalıcı kılmak. Güvenilir kişi ve kuruluşlarla işbirliği çok önemli.

Libyalılar gayet müteşebbis ve ticaret heveslisiler. Fakat randevu almak için sabırlı olmak gerekir. Dürüstlüğe çok önem verirler. Aldatılma hissine kapıldıklarında ticari ilişkiyi sona erdirirler. Özelleştirilecek şirketlerin çoğu eski. Bunların onarılması ve modernize edilmesi gerekiyor. Yabancı yatırımı teşvik edici yasal düzenlemeler yaptılar. Arap baharından sonra Türk müteahhitlik firmalarının yeni işler almalarından çok ellerindeki işlerin başına dönmelerini sağlamaya çalışıyoruz. Müteahhitlerimiz hakedişlerinin ödenmesi, diğer alacaklarının da takvime bağlanması konusunda anlaşmaya vardı.

Bekir GÜLDÜOĞLU / Gülsan Gıda Yönetim Kurulu Başkanı

“Gıdada bayilik talebi çok”

Libya’ya yaklaşık 10 yıldır meyve suyu, süt ve reçel ihraç ediyoruz. Hemen her şehirde bayilerimiz var. Türk mallarına güvendikleri için onlar gelip bizi buluyor. Toplumsal olayların yaşandığı dönemde bile ihracatımız devam etti. Hatta son 1 yılda ihracatımız 3 kat arttı. Önümüzdeki dönemde Libya’da ürün çeşidimizi artırmayı düşünüyoruz. Çünkü birçok bayilik talebi alıyoruz. Gıda sektörü açısından her türlü ürün satılabilir fakat özellikle tatlılara yoğun bir talep var.

Libya

Başkenti Trablusgarp
Nüfusu 6.6 milyon
Para birimi Libya Dinarı
İhracatı (2011) 39 milyar dolar
İthalatı (2011) 13.9 milyar dolar
Enflasyon (2011-TÜFE) 10.6
Büyüme (2011, %) -39.0

Türkiye-Libya dış ticareti (Milyon dolar)

Yıl İhracat İthalat
2002 165 754
2003 254 1.073
2004 337 1.514
2005 384 1.989
2006 489 2.297
2007 643 400
2008 1.074 336
2009 1.795 403
2010 1.932 426
2011 748 140

İthalattan alınan vergiler

Ürün grubu Vergi oranı (%)
Pamuklu ürünler 25
Mobilya ve parçaları (ağaç, metal) 25
Makyaj, saç bakım ürünleri 50
Kürk giyim eşyası, aksesuarları 50

Önemli adresler
Trablus Büyükelçiliği [email protected]
Trablus Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği [email protected]
Bingazi Ticaret, Sanayi ve Tarım Odası [email protected]
Misurata Ticaret, Sanayi ve Tarım Odası [email protected]
Libya Turizm Yatırımı ve Teşvik Kurulu [email protected]
Misurata Serbest Bölgesi [email protected]

Özbey Men/Para dergisi