Dev imparatorluk nasıl çatırdadı?

Sefer Levent'in analizi

Onu nasıl tanımlamalıyız? Ya da daha doğrusu Niyazi Önen nasıl bir işadamı?
Yoktan bir şirket var eden, bu şirketle dondurulmuş gıdada ve ton balığında pazar liderliğine ulaşan, ihracat rekorları kıran bir ticari deha, başarılı bir işadamı mı, yoksa yıllardır firmasını borç batağında yüzdüren başarısız bir işadamı mı? Hangisi doğru? Gelin Önen'in hayat izlerinden yürüyüp karar vermeye çalışalım.

1950 yılında ÇanakkaleAyvacık'ta doğan Önen, babasının bakkalında çırak olarak iş hayatına atılıyor. Daha sonra baba, İpragaz bayiliğine, Niyazi Önen ise tüp taşımacılığına terfi ediyor. Ticaretle ilişkisi üniversite yıllarına kadar sürüyor. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'ne giriyor. Üniversite yıllarında tanıştığı siyaset aşkı kendi sözleriyle Kenan Evren'in 1980'de çaldığı düdük ile sona eriyor. Niyazi Önen, ibreyi ticarete çeviriyor. İşte bu noktada devreye banka kredisi giriyor.

1981 yılında Ziraat Bankası'ndan yüzde 22 faizle 470 milyon liralık tarımsal destek kredisi alan Niyazi Önen, ailesinin 80 milyon lirasını da üzerine ekleyip Çanakkale'nin mitolojideki adı Dardanel'i kuruyor. 24 Ocak kararları ihracatı cazip hale getirince Niyazi Önen Çanakkale'nin elmalarını paketleyip başlıyor dışarıya satmaya. Bu işi yaparken yurtdışında dondurulmuş gıda sektörünün çok gelişmiş olduğunu görüyor.

Kafasında bir şimşek çakıyor ve hiç bilgisi olmadığı halde dondurulmuş gıda ve su ürünleri işine giriyor. Dardanel tesisi tamamlandığında üç kişi olan personel sayısı binlere ulaşıyor. Ardından sürekli ihracat patlaması, büyüme ve başarı dolu yıllar peşpeşe geliyor. 1994 yılında halka arz, yine rekorlar, yine büyüme ve derken 1998'e geliniyor.

Niyazi Önen banka kredisiyle temellerini attığı Dardanel'i yine banka kredisiyle taçlandırmak istiyor. İhracat rüzgarının cazibesine kapılıp 1996, 1997 ve 1998 yıllarında bankalardan toplam 40 milyon dolarlık kısa vadeli ihracat kredisi alıyor. 1998'de Avrupa Birliği (AB), Türkiye'den yapılan ithalata yüzde 24 gümrük vergisi uygulamaya başlayınca rüzgar bir anda tersine dönüyor.

İhracat sıfırlanıyor ardından bankalar, kredilerini bir bir geri istiyor. Bunu Asya krizi ve 1999-2000 krizleri izliyor. 100 milyon dolar olarak hedeflenen ciro birden 10 milyon dolara kadar düşüyor. Yıllık yüzde 400 faiz tahakkukları şirketin belini iyice büküyor. 1998'de 40 milyon dolar olan borç 2001'de 130 milyon dolara çıkıyor.

2002'de İstanbul Yaklaşımı kapsamında bir anlaşma yapıyor Niyazi Önen. Ana borca mahsuben bankalara 10 milyon dolar ödüyor. 30 milyon dolarlık borca karşılık bir bankadan 70 milyon dolar kredi alıp borcu sıfırlamanın hesaplarını yapan Önen o yıllarda şunları söylüyor:

"Dardanel'in şu anda EBITDA denen finans öncesi kârı 15 milyon dolar. Yani bu şirket, finans öncesi 15 milyon dolar kâr edecek düzeyde. 4-5 yılda borcumuzu sıfırlarız. Fakat şu ana kadar böyle bir kredi bulamadık."

Bankalar temmerrüde düşen borçları nedeniyle sabıkalı hale gelen Dardanel'e işletme sermayesi vermiyor. Ardından yine borç katlanıyor yine anlaşmalar, yapılandırmalar ve Dardanel bugüne kadar geliyor. Bugün Dardanel özsermayesini kaybetmiş durumda, borcu ise 200 milyon doları buluyor.

Önen'in Dardanel gibi bir imparatorluğu kurmasını sağlayan banka kredileri bu kez aynı imparatorluğu çökme tehlikesiyle karşı karşıya bırakmış durumda. Ama...

1995 yılında başladığım gazetecilik hayatımda sayısız defa Dardanel'in borcu için bankalarla masaya oturduğunu, anlaştığını, borcunu yine ödeyemediğini, batağa sürüklendiğini, bu kez kurtulduğunu, yabancılarla görüştüğünü, yabancılarla anlaşamadığını vs. okudum, duydum ve yazdım.

Niyazi Önen, sayısız fırtınayı atlatıp Dardanel'i her defasında Çanakkale limanına yanaştırmayı başardı.

Önen'e "başarısız" demem zor... "Başarılı" diyebilmem içinse bu filmin sonunu görmem gerekiyor. Peki ya siz karar verebildiniz mi? Türkiye'nin orkinos imparatoru başarılı mı başarısız mı?

Referans